ΟΙ ΔΥΟ ΜΑΡΤΥΡΕΣ ΤΗΣ ΑΠΟΚΑΛΥΨΗΣ

ΟΙ ΔΥΟ ΜΑΡΤΥΡΕΣ ΤΗΣ ΑΠΟΚΑΛΥΨΗΣ

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΑΙΝΙΑ

ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟΥΣ ΔΥΟ ΠΡΟΦΗΤΕΣ

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ 

Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΤΙΧΡΙΣΤΟ

ς) Οι διδασκαλικοί λόγοι των δύο Προφητών

Στην Αποκάλυψη αναφέρεται πως οι δύο Προφήτες « προφητεύσουσιν ἡμέρας χιλίας διακοσίας ἑξήκοντα »¹. Σε διάφορα πατερικά κείμενα περιγράφεται ο άξονας του κηρύγματος των δύο Προφητών, ο οποίος θα αποτελείται από τρία βασικά στοιχεία.

Το πρώτο θα είναι η αποκάλυψη της πλάνης, της απάτης και του πραγματικού ποιού του Αντιχρίστου. Οι δύο Προφήτες θα κηρύξουν πως ο Αντίχριστος δεν είναι ο Χριστός, όπως εκείνος θα ισχυρίζεται ότι είναι, αλλά ένας τύραννος, πλάνος, θεομάχος, αντίδικος, φθορεύς και υιός της απωλείας. Θα ενημερώσουν και θα πληροφορήσουν την ανθρωπότητα σχετικά με την ταυτότητα και το ποιόν του. Θα την διαφωτίσουν για το ποιός, πραγματικά, είναι, και τί, πραγματικά, συμβαίνει².

Το δεύτερο στοιχείο θα είναι η προαναγγελία της ταχείας επανέλευσης του Κυρίου Ιησού Χριστού και της καταστροφής του Αντιχρίστου³. Οι δύο Προφήτες θα κηρύττουν πως « ἥξει δὲ ὅσον οὔπω ὁ τοῦ Θεοῦ Υἱός, ᾧ καὶ πιστευτέον ὡς σωτήρι καὶ Θεῷ καὶ ἐπ’ εὐεργεσίᾳ τῶν ἀνθρώπων καὶ πάλαι παραγεγονότι καὶ νῦν παραγινομένῳ »⁴. Η πληροφορία πως η κυριαρχία του Αντιχρίστου θα είναι τελείως εφήμερη και πολύ σύντομα θα καταργηθεί, θα επηρεάσει σημαντικά την απόφαση των ανθρώπων μπροστά στο δίλημμα που θα αντιμετωπίζουν. Η προφητεία ότι ο Αντίχριστος με τους οπαδούς του σύντομα θα παραδοθούν στη γέεννα του πυρός δοκιμάζοντας σκληρή την κρίση του Υψίστου, θα διώξει το φόβο τους, ώστε να μην πιστέψουν στον Αντίχριστο λόγω δειλίας. Διότι είναι πιο εύκολο να προβάλλεις αντίσταση σε κάποιον, όταν γνωρίζεις ότι, σύντομα, η δύναμή του θα εκμηδενιστεί. Η γνώση ότι αυτός που σε απειλεί, σύντομα, θα ηττηθεί, διευκολύνει την απόφασή σου να περιφρονήσεις τις απειλές του. Αυτό, ακριβώς, το στοιχείο, η γνώση του ότι ο Αντίχριστος « ἐν τάχει καταργεῖται »⁵, θα παίξει σημαντικό ρόλο στη στάση των ανθρώπων απέναντι στον Αντίχριστο. Ο φόβος είναι πάντα κακός σύμβουλος. Και αυτό τον φόβο θα πολεμήσουν και θα επιδιώξουν να εξαφανίσουν απ’ τις ψυχές των ανθρώπων οι δύο Προφήτες.

Το τρίτο στοιχείο του κηρύγματος των δύο Προφητών θα είναι η έντονη προτροπή να μην πιστέψει κανείς στον Αντίχριστο. « Ἐλεύσεται Ἐνὼχ καὶ Ἠλίας, κηρύσσοντες τῷ λαῷ μὴ δέχεσθαι αὐτὸν – τὸν Ἀντίχριστον –… »⁶, γράφεται στο Συναξάριον της Κυριακής της Απόκρεω. Ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός κήρυττε: « Διὰ ἡμᾶς τοὺς χριστιανοὺς ἔχει να στείλη ὁ Θεὸς τὸν Προφήτην Ἠλίαν διὰ να παραγγείλη καὶ να διδάξη, ὄσοι ἔχουν ἅγιον Βάπτισμα, τὴν βοῦλαν τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ, να φυλάγωνται να μην πιστεύουν ἐκεῖνον τὸν πλάνον Ἀντίχριστον καὶ ἐκεῖνα ὁποὺ τάξη εἶναι ὅλα ψεύτικα διὰ να τοὺς γελάση, να τοὺς βουλώση. Και καλύτερα να τυραννισθούν καὶ να θανατωθούν παρὰ να τὸν πιστεύουν καὶ να βουλωθοῦν. Αὐτὰ καὶ ἄλλα ἔχει να διδάξη ὁ Προφήτης Ἠλίας »⁷. Οι δύο Προφήτες θα προτρέπουν τους ανθρώπους να μην πιστέψουν στον Αντίχριστο από φόβο και να μην τον ακολουθήσουν. Ο Άγιος Εφραίμ παραθέτει το κήρυγμα των δύο Προφητών σε πρώτο πρόσωπο, όπως αυτό θα εκφέρεται από τα χείλη τους: « Πλάνος ἐστίν, ὦ ἄνθρωποι. Μηδεὶς αὐτῷ πιστεύσῃ τὸ σύνολον, ἤ ὑπακούσῃ τῷ θεομάχῳ. Μηδεὶς ὑμῶν φοβηθῇ. Ἐν τάχει γὰρ καταργεῖται. Ὁ Κύριος ὁ ἅγιος, ἰδού, ἔρχεται ἐξ οὐρανοῦ κρῖναι πάντας τοὺς πειθομένους αὐτοῦ τοῖς σημείοις »⁸.

Το κήρυγμα των δύο Προφητών θα χαρακτηρίζεται από δύναμη και ένταση. Μάλιστα, ο Άγιος Εφραίμ αναφέρει πως οι δύο Προφήτες θα φωνάζουν δυνατά τους λόγους του κηρύγματός τους. Χρησιμοποιεί τη μετοχή του ρήματος « κράζω », « κράζοντας »⁹, που σημαίνει « φωνάζοντας δυνατά » και είναι ενδεικτικό της ηθικής δύναμης και της δραματικής έντασης που θα χαρακτηρίζει το κήρυγμα των δύο Προφητών.

Σύμφωνα με απόψεις που απαντώνται στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία, αυτή η δυναμικότητα θα συνδυάζεται με μια ταπείνωση κι ένα πένθος. Το κείμενο της Αποκάλυψης αναφέρει πως οι δύο Προφήτες θα δράσουν « περιβεβλημένοι σάκκους »¹⁰. Και οι Οικουμένιος, Ανδρέας και Αρέθας συμπληρώνουν πως θα διάγουν με απλότητα, ταπείνωση, θλίψη και σκυθρωπότητα, πενθώντας για την απείθεια των ανθρώπων της εποχής των εσχάτων και την κατάντια αυτών που θα έχουν εξαπατηθεί απ’ τον Αντίχριστο. « Ἡ δὲ τῶν σάκκων περιβολή, τὸ μετὰ εὐτελείας προβῆναι καὶ πένθους καὶ σκυθρωπότητος παριστᾶ »¹¹, σημειώνει ο Αρέθας Καισαρείας.

ζ) Η θαυματουργική δύναμη των δύο Προφητών

Το κήρυγμα των δύο Προφητών θα συνοδεύεται, ή, μάλλον, θα ενισχύεται από μια φοβερή θαυματουργική δύναμη. Τα θαύματα που θα επιτελέσουν οι δύο Προφήτες περιγράφονται στους στίχους 11,5-6 της Αποκάλυψης.

Το πρώτο θαύμα των δύο Προφητών θα είναι η θανάτωση δια πυρός όσων επιχειρήσουν να τους αδικήσουν και να τους βλάψουν. Στον πέμπτο στίχο του ενδεκάτου κεφαλαίου της Αποκάλυψης αναφέρεται: « Καὶ εἴ τις αὐτοὺς θέλει ἀδικῆσαι πῦρ ἐκπορεύεται ἐκ τοῦ στόματος αὐτῶν καὶ κατεσθίει τοὺς ἐχθροὺς αὐτῶν· καὶ εἴ τις θελήσει αὐτοὺς ἀδικῆσαι, οὕτως δεῖ αὐτὸν ἀποκτανθῆναι »¹². Αυτοί οι στίχοι παραπέμπουν σαφώς στην κατάκαυση απ’ τον Προφήτη Ηλία των δύο πεντηκοντάρχων του Αχαάβ μαζί με τους στρατιώτες τους, που περιγράφεται στο πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου των Βασιλειών¹³.

Το δεύτερο θαύμα των δύο Προφητών θα είναι το κλείσιμο των ουρανών, ώστε να μην πέφτει βροχή κατά τη διάρκεια της παρουσίας τους. Στον έκτο στίχο του ενδεκάτου κεφαλαίου της Αποκάλυψης αναφέρεται πως « οὗτοι ἔχουσιν τὴν ἐξουσίαν κλεῖσαι τὸν οὐρανόν, ἵνα μὴ ὑετὸς βρέχῃ τὰς ἡμέρας τῆς προφητείας αὐτῶν… »¹⁴. Ιστορικό προηγούμενο αυτού του θαύματος αποτελεί το κλείσιμο του ουρανού απ’ τον Προφήτη Ηλία που περιγράφεται στο τρίτο βιβλίο των Βασιλειών¹⁵ και μνημονεύεται απ’ τον ίδιο τον Κύριο¹⁶ αλλά και απ’ τον Απόστολο Ιάκωβο¹⁷.

Σύμφωνα με το κείμενο της Αποκάλυψης, οι δύο Προφήτες θα έχουν εξουσία να κλείσουν τον ουρανό, ώστε να μην βρέχει τις ημέρες της προφητείας τους, δηλαδή τριάμισυ έτη, χρονικό διάστημα ακριβώς ίσο με το αντίστοιχο της ανομβρίας που προκάλεσε ο Προφήτης Ηλίας την εποχή του Αχαάβ. Βέβαια, πρέπει να έχουμε υπ’ όψιν ότι τα τριάμισυ έτη της ανομβρίας της εποχής του Αχαάβ ήταν πραγματικά έτη, ενώ τα τριάμισυ έτη της παρουσίας των δύο Προφητών και κατ’ επέκτασιν και της ανομβρίας της εποχής του Αντιχρίστου μπορεί να είναι πραγματικά ή συμβολικά.

Το τρίτο θαύμα των δύο Προφητών θα είναι η μεταβολή των υδάτων σε αίμα. Στον έκτο στίχο του 11^ου κεφαλαίου της Αποκάλυψης αναφέρεται ότι « καὶ ἐξουσίαν ἔχουσιν ἐπὶ τῶν ὑδάτων στρέφειν αὐτὰ εἰς αἷμα »¹⁸. Παρόμοιο θαύμα μετατροπής των υδάτων σε αίμα αναφέρεται στο έβδομο κεφάλαιο της Εξόδου¹⁹. Έχουμε λοιπόν και σ’ αυτή την περίπτωση ιστορικό προηγούμενο. Πρόκειται για την πρώτη απ’ τις δέκα πληγές κατά του Φαραώ.

Τότε, η μεταποίηση των υδάτων σε αίμα ενεργήθηκε με πάταξη των υδάτων του Νείλου απ’ τον Ααρών με τη ράβδο του, σύμφωνα με τις οδηγίες του Κυρίου προς τον Μωυσή. Και αφορούσε όχι μόνο τα ύδατα του Νείλου αλλά και όλα, γενικά, τα ύδατα της Αιγύπτου, ακόμη και αυτά που φυλλάσσονταν σε ξύλινα ή λίθινα αγγεία. Η μεταβολή των υδάτων σε αίμα είχε προκαλέσει μια αλυσίδα δυσμενών συνεπειών στο οικοσύστημα του Νείλου, όπως τον θάνατο των ιχθύων και την όζωση του ποταμού. Η πληγή αυτή διήρκεσε επτά ημέρες. Σύμφωνα με το κείμενο της Αποκάλυψης, οι δύο Προφήτες θα έχουν την εξουσία να μετατρέπουν τα ύδατα σε αίμα, όσες φορές το θελήσουν.

Το τέταρτο θαύμα των δύο Προφητών θα είναι η πάταξη της γης με κάθε είδους πληγή, όσες φορές το επιθυμήσουν: « Καὶ ἐξουσίαν ἔχουσιν… καὶ πατάξαι τὴν γῆν ἐν πάσῃ πληγῇ ὁσάκις ἐὰν θελήσωσιν »²⁰. Αναφέρεται στον έκτο στίχο του ενδεκάτου κεφαλαίου της Αποκάλυψης. Η χρησιμοποίηση των όρων « πάταξη» και « πληγή » παραπέμπει σαφώς στις 10 πληγές της αρχαίας Αιγύπτου.

Ο Ιππόλυτος θεωρεί πως η επιτέλεση θαυμάτων θα είναι ένα « έσχατο », τρόπον τινά, μέσο που θα μετέλθουν οι δύο Προφήτες, προκειμένου, έστω και έτσι, όπως, χαρακτηριστικά, γράφει ο Ιππόλυτος, να ελκύσουν τους ανθρώπους στη μετάνοια και την αληθινή πίστη· « εἰς τὸ κἄν οὕτω δυσωπῆσαι καὶ ἐπιστρέψαι τοὺς ἀνθρώπους », είναι η έκφραση που χρησιμοποιεί. Η αιτία της επιστράτευσης αυτού του μέσου θα είναι η « ὑπερβάλλουσα ἀνομία καὶ ἀσέβεια » των ανθρώπων εκείνης της εποχής²¹.

1 Απ. 11,3.

2 Βλ. Εφραίμ, Λόγος εις την Παρουσίαν του Κυρίου, σελ. 125, « Ἀποστέλλει ὁ Κύριος Ἠλίαν τὸν Θεσβίτην καὶ τὸν Ἐνώχ, ὡς εὔσπλαχνος, ὅπως αὐτοὶ γνωρίσωσιν εὐσέβειαν τῷ γένει τῶν ἀνθρώπων καὶ κηρύξωσι παρρησίᾳ θεογνωσίαν πᾶσι, μὴ πιστεῦσαι τῷ τυράννῳ φόβου ἕνεκα, κράζοντας καὶ λέγοντας: πλάνος ἐστίν, ὧ ἄνθρωποι. Μηδεὶς αὐτῷ πιστεύσῃ τὸ σύνολον, ἤ ὐπακούσῃ τῷ θεομάχῳ. Μηδεὶς ὑμῶν φοβηθῇ ». Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία βλ. Περί Συντελείας, ΧΧΙ, σελ. 283, « Καὶ ὅρα τοῦ Δεσπότου τὴν φιλανθρωπίαν, ὅτι καὶ ἐν τοῖς ὑστέροις χρόνοις πῶς τοῦ τῶν βροτῶν γένους κήδεται καὶ ἐλεεῖ, ὅτι οὐδὲ τότε χωρὶς προφητῶν ἡμᾶς καταλιμπάνει, ἀλλὰ πέμψει αὐτοὺς πρὸς διδαχὴν ἡμῶν καὶ πληροφορίαν καὶ ἐπιστροφὴν τῆς τοῦ ἀντικειμένου παρουσίας » και ΧΧΙΧ, σελ. 287, Οικουμενίου, Ε.Α., VI, σελ. 165, « Μαρτυρήσουσι γὰρ ὅτι ὁ μὲν παρὼν οὗτος οὐκ ἔστιν ὁ Χριστός, ἀπατεὼν δὲ τὶς ἐστὶ καὶ πλάνος καὶ ὀλέθριος », και Αρέθα, Ε.Α., Λ΄, σελ. 342. Βλ. και Όσιος Ανδρέας ο διά Χριστόν σαλός, ο.π., σελ. 214, και P.G. 111, 869.

3 Βλ. Ιππολύτου, Εις τον Δανιήλ, Δ΄, L, σελ. 105, « Οὗτος ἀνελεῖ τοὺς δύο μάρτυρας καὶ προδρόμους Χριστοῦ κηρύσσοντας τὴν ἔνδοξον αὐτοῦ ἀπ’ οὐρανῶν παρουσίαν », Περί Χριστού και Αντιχρίστου, XLVI, σελ. 212, « Οὗτοι συμπαραγενόμενοι κηρύξουσι τὴν μέλλουσαν ἔσεσθαι ἀπ’ οὐρανῶν Χριστοῦ ἐπιφάνειαν », και Εφραίμ, Λόγος εις την Παρουσίαν του Κυρίου, σελ. 125.

4 Βλ. Οικουμενίου, Ε.Α., VI, σελ. 165 και Αρέθα Καισαρείας, Ε.Α., Λ΄, σελ. 342 και Όσιος Ανδρέας ο διά Χριστόν σαλός, ο.π., σελ. 214, και P.G. 111, 869.

5 Εφραίμ, Λόγος εις την Παρουσίαν του Κυρίου, σελ. 125.

6 Συναξάριον Κυριακής της Απόκρεω, σελ. 32. Βλ. και Εφραίμ, Λόγος εις την Παρουσίαν του Κυρίου, σελ. 125. Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία βλ. Περί Συντελείας, ΧΧΙΧ, σελ. 287, « Τοῦτο γὰρ οἱ προφῆται κηρύξουσιν Ἐνὼχ καὶ Ἠλίας ὅτι Μὴ πεισθῆτε τῷ μέλλοντι ἐλεύσεσθαι καὶ ὀφθῆναι ἐχθρῷ, ὅτι ἀντίδικός ἐστι καὶ φθορεὺς καὶ υἱὸς τῆς ἀπωλείας καὶ πλανᾷ ὑμᾶς καὶ διὰ τοῦτο ὑμᾶς ἀποκτενεῖ καὶ ἐν ρομφαίᾳ πατάξει αὐτούς », Ανδρέα Καισαρείας, Ε.Α., Λ΄, 312, « Τὸ ψεύδος καὶ τὸ σκότος ἀπελέγξοντας » και 313, « Μετὰ γὰρ τὸ διαμαρτύρασθαι τὴν τῆς ἀπάτης ἀποφυγήν… ».

7 Κοσμά του Αιτωλού, Διδαχές, Έκδοση Μενούνου, Διδαχή Α΄2, σελ. 87, και Διδαχή Γ΄, σελ. 152.

8 Εφραίμ, Λόγος εις την Παρουσίαν του Κυρίου, σελ. 125.

9 Εφραίμ, Λόγος εις την Παρουσίαν του Κυρίου, σελ. 125.

10 Απ. 11,3.

11 Αρέθα Καισαρείας, Ε.Α., Λ΄, σελ. 340. Βλ. και Οικουμενίου, Ε.Α., VI, σελ. 163-4, « Πενθήσουσι γὰρ ἐπὶ τῇ ἀπειθείᾳ τῷν τότε ἀνθρώπων », και Ανδρέα Καισαρείας, Ε.Α., Λ΄, 312, « Καὶ διὰ τῆς περιβολῆς τῶν σάκκων, τὸ σκυθρωπὸν καὶ πένθους ἄξιον ἐπὶ τοῖς ἀπατωμένοις ἐμφαίνοντας, καὶ τοὺς τότε εὑρισκομένους τῆς πλάνης τοῦ Ἀντιχρίστου ἀπάγοντας ».

12 Απ. 11,5. Βλ. και Ιππολύτου, Περί Χριστού και Αντιχρίστου, ΧLVII, σελ. 212. Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία βλ. και Περί Συντελείας, ΧΧΙ, σελ. 284.

13 Βλ. Βασιλειών Δ΄, 1,9-14.

14 Απ. 11,6. Βλ. και Ιππολύτου, Περί Χριστού και Αντιχρίστου, ΧLVII, σελ. 212, και Βέδα, Ε.Α., P.L. 93, 164 και Marshall, σελ. 77-78. Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία βλ. και Περί Συντελείας, ΧΧΙ, σελ. 284.

15 Βλ. Βασιλειών Γ΄, κεφάλαια ΙΖ΄ και ΙΗ΄.

16 Βλ. Λκ. 4,25, « Ἐπ’ ἀληθείας δὲ λέγω ὑμῖν, πολλαὶ χῆραι ἦσαν ἐν ταῖς ἡμέραις Ἠλίου ἐν τῷ Ἰσραήλ, ὅτε ἐκλείσθη ὁ οὐρανὸς ἐπὶ ἔτη τρία καὶ μῆνας ἕξ, ὡς ἐγένετο λιμὸς μέγας ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν… ».

17 Βλ. Ιακ. 5,17-18, « Ἠλίας ἄνθρωπος ἧν ὁμοιοπαθὴς ἡμῖν, καὶ προσευχῇ προσηύξατο τοῦ μὴ βρέξαι, καὶ οὐκ ἔβρεξεν ἐπὶ τῆς γῆς ἐνιαυτοὺς τρεῖς καὶ μῆνας ἕξ· καὶ πάλιν προσηύξατο, καὶ ὁ οὐρανὸς ὑετὸν ἔδωκεν καὶ ἡ γῆ ἐβλάστησεν τὸν καρπὸν αὐτῆς ».

18 Απ. 11,6. Βλ. και Ιππολύτου, Περί Χριστού και Αντιχρίστου, ΧLVII, σελ. 212. Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία βλ. και Περί Συντελείας, ΧΧΙ, σελ. 284. Αναφορές σε μεταβολή των υδάτων σε αίμα συναντάμε και στα χωρία Απ. 8,8, « Καὶ ὡς ὄρος μέγα πυρὶ καιόμενον ἐβλήθη εἰς τὴν θάλασσαν, καὶ ἐγένετο τὸ τρίτον τῆς θαλάσσης αἷμα » και Απ. 16,3, « Καὶ ὁ τρίτος ἐξέχεεν τὴν φιάλην αὐτοῦ εἰς τὴν θάλασσαν καὶ ἐγένετο αἷμα ὡς νεκροῦ, καὶ πᾶσα ψυχὴ ζωῆς ἀπέθανεν ἐν τῇ θαλάσσῃ ». Βλ. και Νικολάου Βελιμίροβιτς, « Επιστολή στον ιερέα Ντραγκούτιν Δ. για τους δύο μάρτυρες του Θεού », Δεν φτάνει μόνο η πίστη… Ιεραποστολικές επιστολές Β΄, ο.π., σελ. 98.

19 Βλ. Έξ. 7,17-24.

20 Απ. 11,6. Βλ. και Ιππολύτου, Περί Χριστού και Αντιχρίστου, ΧLVII, σελ. 212. Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία βλ. και Περί Συντελείας, ΧΧΙ, 284.

21 Βλ. Ιππολύτου, Περί Χριστού και Αντιχρίστου, XLVII, σελ. 212, « Οἱ καὶ ποιήσουσι σημεῖα καὶ τέρατα εἰς τὸ κἄν οὕτω δυσωπῆσαι καὶ ἐπιστρέψαι τοὺς ἀνθρώπους ». Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία βλ. Περί Συντελείας, ΧΧΙ, σελ. 284, « Οἱ καὶ ποιήσουσι σημεῖα καὶ τέρατα εἰς τὸ κἄν οὕτω δυσωπῆσαι καὶ ἐπιστρέψαι τοὺς ανθρώπους πρὸς μετάνοιαν διὰ τὴν ὑπερβάλλουσαν αὐτῶν ἀνομίαν καὶ ἀσέβειαν ». Τα θαύματα γίνονται για να πιστέψουν οι άνθρωποι στην αλήθεια ( Βλ. Ιω. 10,25.38, 11,15, Μθ. 16,20 ). Ωστόσο, η πίστη που προέρχεται απ’ τη θέαση των θαυμάτων είναι κατώτερης αξίας απ’ την πίστη που υπάρχει ανεξάρτητα απ’ αυτά. Γι’ αυτό και ο Χριστός ονειδίζει κατά κάποιο τρόπο τον Θωμά που απαιτούσε το θαύμα της εμφάνισης του Χριστού, « ὅτι οὐκ ἐπίστευε », λέγοντας προς αυτόν: « ὅτι ἐώρακάς με πεπίστευκας » ( Ιω. 20,29 ). Και μακαρίζει όσους πιστεύουν χωρίς να δουν ένα τέτοιο θαύμα λέγοντας: « Μακάριοι οἱ μὴ ἰδόντες καὶ πιστεύσαντες ». Σχετικά με το ρόλο των θαυμάτων στη σωτηρία των ανθρώπων βλ. και Ιγνατίου Μπριαντσιανίνωφ, Θαύματα και σημεία, Έκδοση Ι. Μ. Νικοπόλεως, σελ. 75-78. Σε κάθε περίπτωση η πίστη που προέρχεται απ’ τα θαύματα είναι καλύτερη απ’ την απιστία. Δυστυχώς, στην Ορθόδοξη Θεολογία έχει περάσει η αμφισβήτηση στην πραγματικότητα των θαυμάτων που εκφράστηκε από κύκλους αναθεωρητών προτεσταντών θεολόγων. Έτσι, αναζητείται φυσική και όχι υπερφυσική εξήγηση για το θαύμα της διάβασης της Ερυθράς Θάλασσας αλλά και για τα άλλα θαύματα της Εξόδου. Είναι γνωστό το σενάριο. Ηφαιστειακή στάχτη σκοτείνιασε τον ουρανό και μόλυνε τα νερά, αυτό είχε ως συνέπεια τα βατράχια να βγουν απ’ το νερό· πολλά απ’ αυτά πέθαναν και αυτό είχε ως συνέπεια τα έντομα να πολλαπλασιαστούν· αυτά με τα τσιμπήματά τους μετέδωσαν νόσους… Είναι φυσιολογικό για τους αναθεωρητές προτεστάντες να αναζητούν φυσικές εξηγήσεις για τα θαύματα, αφού δεν πιστεύουν στα θαύματα. Άλλωστε, στο χώρο του προτεσταντισμού δεν συμβαίνουν πολλά θαύματα. Για τους Ορθοδόξους, πάλι, είναι περίεργο, αφού τα θαύματα αποτελούν στοιχείο της ζωής της Εκκλησίας. Αναφέρουμε δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα. Στην Έξοδο αναφέρεται πως βλάστησε η ράβδος του Ααρών ( προτύπωση της Παναγίας ). Σε Ορθόδοξες Εκκλησίες της Παναγίας ( π.χ. στο ναό της Παναγίας του Χάρου στους Λειψούς ) ξερά κλαριά ανθίζουν. Επίσης, στην Αγία Γραφή διαβάζουμε για τη φωτεινή νεφέλη που καθοδηγούσε τους Εβραίους ή για το φως που φώτισε τη φυλακή, στην οποία φυλασσόταν ο Απόστολος Πέτρος ( Βλ. Πρ. 12,7, « καὶ ἰδοὺ ἄγγελος Κυρίου ἐπέστη καὶ φῶς ἔλαμψεν ἐν τῷ οἰκήματι » ). Κάθε χρόνο, το Μέγα Σάββατο συμβαίνει στο ναό της Αναστάσεως το θαύμα του Αγίου Φωτός. Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει και η εξέταση και τεκμηρίωση θαυμάτων της Ορθοδοξίας με τη συνδρομή των μεθόδων και τεχνολογικών μέσων των φυσικών επιστημών. Βλ. π.χ. Σκαρλακίδη Χάρη, Άγιον Φως, Το θαύμα του Μεγάλου Σαββάτου στον τάφο του Χριστού, 45 ιστορικές μαρτυρίες ( 9^ος – 16^ος αι.), Αθήνα 2011, σελ. 165-170 και 233-238 και Καραγιάννη Αναστασίου, Η Οσιοπαρθενομάρτυς Θεοδώρα η Πελοποννησία ( Η εν Βάστα Αρκαδίας ), Ο βίος και ο ναός της-θαύμα με τα 18 δένδρα στη στέγη του, Αθήνα 2005, σελ. 129-136. Σ’ αυτό το σημείο χρήσιμο είναι να αναφερθεί πως, παλαιότερα, η καταγραφή ενός θαύματος γινόταν με την καταγραφή σε κείμενο του τόπου και του χρόνου επιτέλεσης του θαύματος και των ονομάτων των αυτοπτών μαρτύρων, ενώ, κάποτε, είχαμε και « ιστόρηση » του θαύματος σε εικόνα. Σήμερα, για την καταγραφή ενός θαύματος μπορεί και πρέπει να γίνεται χρήση και των σύγχρονων τεχνολογικών μέσων. Στην Ορθόδοξη Εκκλησία έχουμε και πολλά επαναλαμβανόμενα θαύματα, όπως αυτά που αναφέραμε αλλά και πολλά περισσότερα. Η σωστή και ολοκληρωμένη παρουσίαση αυτών των θαυμάτων μπορεί και πρέπει να χρησιμοποιηθεί για την καταπολέμηση του αθεϊσμού αλλά και για την κατάδειξη της αλήθειας της Ορθόδοξης Εκκλησίας, που είναι η μόνη που μπορεί να καυχηθεί για τόσο πολλά και τόσο σπουδαία θαύματα.