ΜΠΕΝ ΧΟΥΡ

Το βιβλίο « Μπεν Χουρ » έγραψε ο ήρωας του Αμερικανικού εμφυλίου πολέμου στρατηγός Lew Wallace. Ο Wallace υπήρξε και επιτυχημένος δικηγόρος, ενώ υπηρέτησε και ως κυβερνήτης της περιοχής του Νέου Μεξικού και Γερουσιαστής της Πολιτείας της Ιντιάνα. Μετά από μια συζήτηση με έναν αγνωστικιστή προβληματίστηκε για το πόσο λίγα ήξερε για την πίστη του. Όντας προβληματισμένος αποφάσισε να γράψει ένα μυθιστόρημα που θα διαδραματιζόταν την εποχή του Ιησού. Ξεκίνησε να γράφει το 1876. Διεξήγαγε φοβερή έρευνα. Όταν τέλειωσε την συγγραφή του βιβλίου είχε πιστέψει. Η αναζήτηση της αλήθειας απ’ τον πρωταγωνιστή του έργου, τον Μπεν Χουρ ήταν και αναζήτηση της αλήθειας απ’ τον συγγραφέα, τον Wallace. Και οι δυο βρήκαν την αλήθεια. Η ΔΕ ΑΛΗΘΕΙΑ ΗΝ Ο ΧΡΙΣΤΟΣ.

Το βιβλίο, όταν πρωτοκυκλοφόρησε το 1880 δεν γνώρισε μεγάλη επιτυχία. Δύο χρόνια μετά την έκδοσή του, όμως, γίνεται BEST SELLER και γνωρίζει πρωτοφανή δημοσιότητα. Θα παραμείνει ως το μεγαλύτερο Best seller για πενήντα περίπου χρόνια. Κάποιοι παραγωγοί προτείνουν στον Wallace να το κάνουν θεατρική παράσταση. O Wallace ήταν διστακτικός. Δεν ήθελε να παίξει κάποιος ηθοποιός τον ρόλο του Χριστού. ΚΑΝΕΙΣ ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΥΠΟΔΥΘΕΙ ΤΟΝ ΘΕΑΝΘΡΩΠΟ. Οι παραγωγοί βρήκαν μια συμβιβαστική λύση. Κανείς δεν θα υποδυόταν τον Χριστό. Μια μεγάλη ξύλινη φιγούρα, σαν κούκλα, θα φαινόταν σαν σκιά μέσα σε φως. Ο Wallace δέχτηκε και η θεατρική παράσταση ξεκίνησε το 1899. Αμέσως, έγινε τεράστια εμπορική επιτυχία. Μέσα στα 20 έτη που παιζόταν, την είδαν πάνω από 20 εκατομμύρια άνθρωποι. Τα έσοδα ξεπέρασαν τα 10 εκατομμύρια δολάρια, εκπληκτικό για την εποχή ποσό. Προκειμένου να επιτευχθεί αρτιότερο τεχνικά αποτέλεσμα, εφαρμόστηκαν και σκηνοθετικές καινοτομίες. Για την σκηνή της ναυμαχίας, κατασκευάστηκαν ειδικοί ανεμιστήρες που έκαναν κάποια υφάσματα να ανεμίζουν και να δημιουργούν την αίσθηση της τρικυμισμένης θάλασσας. Για την σκηνή της αρματοδρομίας κατασκευάστηκε ειδικός κύλινδρος που κινούσε το ύφασμα με την εικόνα του σταδίου ώστε να δίνεται η αίσθηση ότι τα άρματα, που στην ουσία παρέμεναν ακίνητα, έτρεχαν. Στην τελευταία παράσταση ελάχιστα ήταν τα μέλη του θιάσου που έπαιζαν στην παράσταση απ’ όταν ξεκίνησε. Ανάμεσά τους, το άλογο του Wallace, « Monk ». H δημοσιότητα που απέκτησε η παράσταση ήταν τέτοια που σε πολλές περιοχές οργανώνονταν αρματοδρομίες. Η θεατρική παράσταση έμεινε στην ιστορία και για έναν άλλο λόγο. Μετά τον θάνατο του Wallace το 1905 οι κληρονόμοι του διεκδίκησαν ποσοστά απ’ τους θεατρικούς παραγωγούς. Η υπόθεση πήγε στα δικαστήρια, καθώς η υπόθεση των πνευματικών δικαιωμάτων δεν είχε, τότε, ακόμη ξεκαθαριστεί. Το δικαστήριο δικαίωσε τους κληρονόμους. Η απόφαση του δικαστηρίου απετέλεσε δικαστικό προηγούμενο για παρόμοιες υποθέσεις.

Το 1909 γυρίστηκε μια σύντομη βουβή ταινία. Το 1925 η εταιρεία ΜGM που είχε αγοράσει τα πνευματικά δικαιώματα αποφάσισε να γυρίσει μια καλύτερη ταινία. Η ταινία ήταν και αυτή βουβή και κόστισε 4 εκατομμύρια δολάρια, μια εποχή που η ακριβότερη ταινία δεν κόστιζε πάνω από 1 εκατομμύριο δολάρια. Για την σκηνή της ναυμαχίας κατασκευάστηκαν πραγματικές γαλέρες που συνεπλάκησαν σε πραγματική ναυμαχία. Ένα ατύχημα προκάλεσε πυρκαγιά και τεράστια αναστάτωση. 42 κάμερες κατέγραφαν τις διάφορες σκηνές. Η ταινία έγινε επιτυχία. Την είδαν όλοι. Και με αυτήν η MGM καθιερώθηκε και εδραιώθηκε στα κινηματογραφικά πράγματα. Το 1931 στην ταινία προστέθηκε μουσική. Το 1950 ο « Μπεν Χουρ » γυρίστηκε για την τηλεόραση.

Το 1958 η M.G.M. βρίσκεται στα πρόθυρα της χρεωκοπίας. Οι υπεύθυνοι της εταιρείας καλούν τον Σαμ Ζίμπαλιστ, που θεωρούνταν ως ο καλύτερος παραγωγός που διέθεταν και του λένε: « Θα γυρίσεις το ισχυρότερο χαρτί που έχουμε, τον Μπεν Χουρ. Πάρε όσα χρήματα έχουμε. Αν αποτύχεις, δεν υπάρχει στούντιο ». Ο Σαμ Ζίμπαλιστ βάζει όλη του την δύναμη στην παραγωγή. Καλεί τον Γουίλιαμ Γουάιλερ με τον οποίο είχε ξανασυνεργαστεί και του ζητά να ανεβάσει το έργο. Ο Γουάιλερ με ένα εκατομμύριο δολάρια για αμοιβή δέχεται. Ο Ζίμπαλιστ εμπλέκεται ενεργά στην όλη διαδικασία. Πριν ολοκληρωθεί η ταινία θα πεθάνει από έμφραγμα. Πολλοί απέδωσαν τον θάνατό του στην τεράστια ευθύνη που είχε αναλάβει. Πάντως, τελικά, οι προσπάθειές του δεν πήγαν χαμένες. Το στούντιο που είχε αναλάβει να σώσει, γλίτωσε την χρεωκοπία. Η M.G.M. σώθηκε.

Η παραγωγή ήταν επική. Πάνω από 300 σκηνικά χρησιμοποιήθηκαν. Ένα χρόνο κράτησε η προετοιμασία για την σκηνή της αρματοδρομίας. Η ταινία γυρίστηκε στην περίφημη cinecita ( πόλη του κινηματογράφου ) στην Ιταλία. Το μεσογειακό κλίμα της ταίριαζε με την υπόθεση της ταινίας που διαδραματίζεται στην Παλαιστίνη.

Σχετικά με το σενάριο υπήρχε ένα πρόβλημα. Η Μ.G.M. είχε σαράντα σενάρια, κανένα εκ των οποίων δεν κρινόταν ικανοποιητικό. Τελικά, έφτασε η ημέρα των γυρισμάτων και δεν υπήρχε σενάριο. Κάθε ημέρα γραφόταν το σενάριο που θα γυριζόταν την επομένη. Εργάστηκαν τρεις σεναριογράφοι. Το τελικό αποτέλεσμα ήταν εκπληκτικό. Ωστόσο, όλη αυτή η υπόθεση στοίχισε στην ταινία το Όσκαρ σεναρίου. Προτάθηκε για το βραβείο ο τελευταίος σεναριογράφος, ενώ οι προηγούμενοι είχαν δουλέψει πολύ περισσότερο από αυτόν. Ο Γουάιλερ που το θεώρησε αδικία, ενήργησε παρασκηνιακά ώστε να μην του δοθεί το όσκαρ. Καθώς όλη αυτή η αντιδικία έγινε γνωστή, η ταινία δεν πήρε το όσκαρ σεναρίου παρά το ότι πραγματικά το άξιζε. Ο σκηνοθέτης του έπους, ο Γουάιλερ, αν το καλοσκεφτεί κανείς, είναι ένα πραγματικό αίνιγμα ή, έστω, κάτι παράδοξο. Κατ’ αρχήν ήταν Εβραίος! Ναι, μάλιστα, Εβραίος! Ωστόσο, τελικά, έκανε την καλύτερη ταινία για τον Χριστό. Μάλιστα, το καυχιόταν. « Χρειάστηκε ένας Εβραίος για να γυριστεί μια καλή ταινία για τον Χριστό », έλεγε. Φαίνεται πως και αυτός ακολούθησε την πορεία του συγγραφέα του έργου αλλά και του βασικού ήρωα της ταινίας. Βρήκε και αυτός την αλήθεια, τον Χριστό. Στις συνεντεύξεις του έτσι τον ονομάζει: « Ο ΧΡΙΣΤΟΣ ». Όποιος δει την ταινία, το καταλαβαίνει. Η ταινία είναι καρπός πίστης. Άλλωστε, δεν είναι ο μόνος Εβραίος που συνειδητοποίησε πως ο ΧΡΙΣΤΟΣ ΕΙΝΑΙ Η ΑΛΗΘΕΙΑ ( δες και το άρθρο μας για τον Bob Dylan στο άλλο μπλογκ μας ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ).

Ο Γουίλιαμ Γουάιλερ δημιούργησε ένα αριστούργημα, ένα πραγματικό έργο τέχνης. Η σκηνή της γέννησης του Χριστού π.χ. στην αρχή της ταινίας είναι ανεπανάληπτη. Είναι σαν να βλέπεις έναν πίνακα του Μιχαήλ Αγγέλου ή του Λεονάρντο Ντα Βίντσι. Η σκηνή της Σταύρωσης σε συγκλονίζει. Και όλη η ταινία είναι ένα γεμάτη τέτοιες σκηνές. Κάθε πλάνο είναι ένα έργο τέχνης, ένα πραγματικό ποίημα.

Η αριστουργηματική μουσική του Μίκλος Ρόσα είναι εφάμιλλη των μεγάλων δημιουργιών του Μπαχ, του Βιβάλντι και του Μότζαρτ. Είναι καθαρή και υψηλή τέχνη. Και συνδυάστηκε έτσι ώστε να βρίσκεται σε αρμονία με τα διάφορα πλάνα. Οι σκηνές γυρίστηκαν ανάλογα με την μουσική, για να ταιριάξουν μ’ αυτήν.

Σκηνοθεσία, ηθοποιία και μουσική συνδυάστηκαν αρμονικά στην δημιουργία της τελειότερης κινηματογραφικής δημιουργίας όλων των εποχών. Όταν βλέπεις τον « Μπεν Χουρ » καταλαβαίνεις γιατί ο κινηματογράφος ονομάστηκε « έβδομη τέχνη ».

Ο Γουάιλερ σεβάστηκε την επιθυμία του συγγραφέα του βιβλίου να μην υποδυθεί κάποιος ηθοποιός τον ΙΗΣΟΥ ΧΡΙΣΤΟ. Σε συνέντευξή του λέει: « Ήταν μια πρόκληση το πώς θα δείξεις τον Χριστό. Έδειχνα πλάνα από πίσω ή από το πλάι, έδειχνα την αντίδραση όσων τον κοιτούσαν. Έτσι, νόμιζες πως τον είδες ενώ δεν τον είχες δει ». Αυτή η τακτική είναι, πραγματικά, η άριστη. Τότε βέβαια, στηριζόταν και στον κώδικα του Χέηζ, σημαντικού παράγοντα της βιομηχανίας του θεάματος, ο οποίος περίπου το 1920 είχε συντάξει έναν κώδικα δεοντολογίας που ακολουθούσαν οι εταιρείες παραγωγής. Σύμφωνα με αυτόν τον κώδικα δεν επιτρεπόταν να φανεί το πρόσωπο του Χριστού. Ο κώδικας εγκαταλείφθηκε μετά το 1960. Πολύ σωστά καθοριζόταν απ’ τον κώδικα πως δεν έπρεπε να φαίνεται στις ταινίες το πρόσωπο του Χριστού. Και αυτό γιατί κανείς ηθοποιός δεν μπορεί να υποδυθεί τον Θεάνθρωπο. Όποιος έχει δει κάποιον Άγιο, καταλαβαίνει τί θέλω να πω. Όταν βλέπεις κάποιον Άγιο, αισθάνεσαι κάτι το συγκλονιστικό. Επηρεάζεται ολόκληρη η ύπαρξή σου. Είναι η Θεία Χάρις που επενεργεί. Και το βίωμα που αισθάνεται κάποιος όταν βλέπει κάποιον Άγιο δεν είναι τίποτε σε σχέση με αυτό που αισθάνονταν οι άνθρωποι της εποχής της Καινής Διαθήκης, όταν έβλεπαν τον Χριστό. Ο Χριστός δεν ήταν απλά κάποιος Άγιος. Ήταν ο ίδιος ο Θεός. Γι’ αυτό και οι Απόστολοι άφηναν τα δίχτυα, οι άνθρωποι άφηναν τις δουλειές τους και όλοι, απλά, τον ακολουθούσαν χωρίς να νοιάζονται για τις συνέπειες. Ποιός ηθοποιός μπορεί έστω και στο ελάχιστο να δημιουργήσει στην καρδιά των θεατών το ίδιο βίωμα; Εν πάση περιπτώσει, βάσει του « σκηνοθετική αδεία » ανεχόμαστε κάποιες τέτοιες ταινίες. Πάντως είναι λάθος.

Ιδιαίτερη προσοχή δόθηκε και στο κάστιγκ. Ο Τσάρλτον Ίστον, το ωραιότερο παράστημα του Χόλιγουντ επιλέχτηκε για τον πρωταγωνιστικό ρόλο. Τους Ρωμαίους που ήταν οι αριστοκράτες της εποχής, τους έπαιξαν Άγγλοι ηθοποιοί που είχαν και μια πιο αριστοκρατική αγγλική προφορά. Αμερικανοί ηθοποιοί έπαιξαν τους Εβραίους εκτός απ’ την συμπρωταγωνίστρια του Μπεν Χουρ, την Ηaya Harareet που ενσάρκωσε τον ρόλο της Εσθήρ και η οποία ήταν Παλαιστινιακής καταγωγής. Την αδελφή του Μπεν Χουρ υποδύθηκε η κουνιάδα του Γουίλιαμ Γουάιλερ, Martha Scott.

Επιλέχθηκε για το γύρισμα της ταινίας η κάμερα των 65 milimetres. Η εικόνα που δίνουν αυτές οι κάμερες είναι περίπου τέσσερις φορές μεγαλύτερη απ’ την εικόνα που δίνουν οι περισσότερες ταινίες σήμερα. Αυτή η κάμερα σου δίνει μια εικόνα ανάλογη με αυτήν που βλέπεις. Η αναλογία είναι τρία προς ένα, δηλαδή έχεις τρεις φορές σε μήκος ό,τι έχεις μια φορά σε ύψος. Βέβαια, λόγω αυτής της εικόνας είναι καλύτερο να βλέπεις την ταινία σε κινηματογραφική αίθουσα ή, τέλος πάντως, σε πανί με βιντεοπροβολέα. Σε μια μικρή τηλεόραση δεν έχεις πολύ καλή εικόνα, δεν μπορείς να δεις τις λεπτομέρειες.

Η ταινία κόστισε 15 εκατομμύρια δολάρια. Ήταν η ακριβότερη μέχρι τότε παραγωγή. Απέδωσε απ’ την προβολή της στις αίθουσες πάνω από 80 εκατομμύρια δολάρια. Και έσωσε την Μ.G.M.. Όταν γυρίζονταν οι τελευταίες σκηνές της ταινίας, κάποιοι απ’ τους συντελεστές της έλεγαν μεταξύ τους: « 20 χρόνια μετά κάποιοι θα κάθονται, όπως εμείς τώρα, και θα ξαναγυρίζουν τον Μπεν Χουρ ». Όμως, ΔΕΝ ΧΡΕΙΑΣΤΗΚΕ. Η ταινία υπήρξε η καλύτερη ταινία όλων των εποχών. Δεν γυρίστηκε remake. Kαι ούτε θα γυριστεί. Δεν μπορείς να διορθώσεις την τελειότητα. Έπρεπε να περάσουν σαράντα περίπου χρόνια για να κερδίσει άλλη ταινία τον ίδιο αριθμό όσκαρ. Η ταινία Τιτανικός κέρδισε και αυτή 11 Όσκαρ. Εννοείται πως δεν υπάρχει καμία σχέση, δεν μπορεί να γίνει καμία σύγκριση. Η μια, ο « Τιτανικός » ήταν ένα φτηνό ρομάντζο, σαν αυτά που πουλιούνται με το κιλό στα περίπτερα και μάλιστα άσχημο. Μια απάτη, σαν το ομώνυμο πλοίο, μόνο όνομα και πομπώδης τίτλος και τίποτα ουσιαστικό. Και η μόνη ταινία που ενώ κόστισε ένα τεράστιο μπάτζετ, ψάχνεις το εφέ με το κυάλι! Μια σαχλαμάρα! Η άλλη, ο « Μπεν Χουρ » ένα αιώνιο έργο υψηλής τέχνης με διαχρονικά μυνήματα. Άλλωστε, τί άλλο να πώ; Βάλτε την φωτογραφία του Ντι Κάπριο δίπλα στην φωτογραφία του Ίστον και θα καταλάβετε τί θέλω να πώ. Το 2004 η ταινία « Ο άρχοντας των δακτυλιδιών 2 » κέρδισε και αυτή 11 όσκαρ. Ο Τσάρλτον Ίστον πέθανε στην ηλικία των 84 ετών. Η επί 64 έτη σύζυγός του Λυδία – παντρεύτηκε μόνο μια φορά – ήταν στο πλευρό του. Η οικογένειά του ( είχε ένα γιο, μιαν κόρη και τρία εγγόνια ) εξέδωσε την εξής ανακοίνωση: « Τον γνωρίσαμε σαν έναν σύζυγο που λάτρευε την γυναίκα του, σαν έναν στοργικό και αφοσιωμένο πατέρα και σαν έναν ευγενικό παππού μ’ ένα μεταδοτικό αίσθημα του χιούμορ. Υπηρέτησε αυτούς τους πολύ πιο σπουδαίους ρόλους με καταπληκτική πίστη, κουράγιο και αξιοπρέπεια. Αγάπησε βαθιά και αγαπήθηκε βαθιά ».

Ο Τσάρλτον Ίστον έχει ερμηνεύσει, επίσης, τον Μωυσή στην ταινία « Οι δέκα εντολές » ενώ γύρισε και ένα ντοκυμαντέρ 4 ωρών με τον τίτλο « Ο Τσάρλτον Ίστον παρουσιάζει την Βίβλο ». Πίστευε βαθιά στον Χριστό.

Επίσης, ο Τσάρλτον Ίστον ήταν γνωστός και για τον πολιτικό ακτιβισμό του. Ήταν υποστηρικτής του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και στεκόταν δίπλα του, όταν αυτός έκφώνησε τον περίφημο λόγο του « I have a dream ». Ακόμη, υπήρξε επί σειρά ετών πρόεδρος της Εθνικής ένωσης υπέρ της οπλοφορίας ( National Rifle Association ), και αυτό του έδωσε τον χαρακτηρισμό του συντηρητικού. ( Η οπλοκατοχή είναι χαρακτηριστικό στοιχείο του Αμερικανικού πολιτισμού. Στο γεγονός της οπλοφορίας των Αμερικανών αποδίδεται η επιτυχία του αγώνα της ανεξαρτησίας απ’ τον αγγλικό ζυγό. Οι Αμερικανοί οπλοφορώντας αισθάνονται την ευθύνη για την διατήρηση του αγαθού της ελευθερίας. Είναι δύσκολο για μας να κατανοήσουμε αυτήν την αντίληψη. Ωστόσο, είναι μια αμερικάνικη παράδοση που υπάρχει. Βέβαια, έχει και την αρνητική του όψη, αφού αυτό έχει σαν συνέπεια αυξημένη οπλοχρησία. Αν μαλώσεις και δεν οπλοφορείς θα δώσεις μια γροθιά. Αν μαλώσεις και κρατάς ένα περίστροφο ή ένα ημιαυτόματο ούζι, μπορεί να σκοτώσεις τον άλλο πάνω στα νεύρα σου. Και αν εσύ μπορείς να συγκρατήσεις τα νεύρα σου, ο κάθε τρελός που οπλοφορεί, δεν μπορεί. Απ’ την άλλη με τους κατάλληλους κανόνες, κανόνες που πρότεινε ο Ίστον, είναι δυνατόν η συνήθεια της οπλοχρησίας να γίνει – όσο γίνεται – ασφαλής. Πάντως, δεν είναι τυχαίο ότι στις τρεις περιοχές που δεν πάτησαν οι Τούρκοι, την Μάνη, τα Σφακιά και το Σούλι οπλοφορούσαν όλοι, άνδρες, γυναίκες και παιδιά. Βέβαια, σκοτώνονταν συχνά και σε βεντέτες μεταξύ τους αλλά δεν είχαν τους Τούρκους στο κεφάλι τους. Και ένας λαός που οπλοφορεί είναι ο εφιάλτης του κάθε δικτάτορα και του κάθε ολοκληρωτικού καθεστώτος. Στο ντοκυμαντέρ που γύρισε ο αν μη τι άλλο ενδιαφέρων τύπος, Μάικλ Μουρ, για την οπλοκατοχή στις Η.Π.Α. συκοφαντεί φρικτά τον Τσάρλτον Ίστον με διάφορα ψέματα. Τα ψέματα αυτά αναφέρονται στο ντοκυμαντέρ « Τα ψέματα του Μάικλ Μουρ » που γυρίστηκε για να εκθέσει το πώς ο Μουρ ενίοτε διαστρέφει την αλήθεια για να παρουσιάσει τα πράγματα, όπως θέλει αυτός ).

Η ταινία « Μπεν Χουρ » είναι η τελειότερη Χριστιανική ταινία που έχουμε δει. Και, ταυτόχρονα, είναι η τελειότερη, γενικά, ταινία που έχουμε δει. Και είναι η μοναδική, ίσως, ταινία που είναι ανώτερη του βιβλίου στο οποίο βασίζεται. Άλλωστε, δημιουργήθηκε για να υμνήσει Αυτόν, που, όπως φέρεται να λέει στην ταινία η Εσθήρ, υπήρξε « a Μan more than a man ». Οδηγεί σ’ Εκείνον. Και ό,τι έχει την χάρη Του, είναι ΑΙΩΝΙΟ!