ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΕΣ ΤΑΙΝΙΕΣ: Αυγούστου 2020

β) Ο Προφήτης Ηλίας

Ο προσδιορισμός του Προφήτη Ηλία ως ενός από τους δύο Προφήτες έχει ισχυρότατη βιβλική και πατερική βάση. Κατ’ αρχήν, υπάρχει το χωρίο του Προφήτη Μαλαχία, όπου αναφέρεται η αποστολή του Προφήτη Ηλία στη γη λίγο πριν απ’ την « μεγάλην καὶ ἐπιφανῆ » ημέρα του Κυρίου, δηλαδή την Β΄ Παρουσία. « Καὶ ἰδοὺ ἐγὼ ἀποστέλλω ὑμῖν Ἠλίαν τὸν Θεσβίτην πρὶν ἐλθεῖν τὴν ἡμέραν Κυρίου τὴν μεγάλην καὶ ἐπιφανῆ ὅς ἀποκαταστήσει καρδίαν πατρὸς πρὸς υἱὸν καὶ καρδίαν ἀνθρώπου πρὸς τὸν πλησἱον αὐτοῦ μὴ ἐλθὼν πατάξω τὴν γῆν ἄρδην »^¹, αναφέρεται στην προφητεία. Εκτός απ’ αυτό, όμως, υπάρχει και η ρητή διαβεβαίωση του Χριστού προς τους μαθητές του – επιβεβαίωση της προφητείας του Μαλαχία – ότι αυτό, πράγματι, θα συμβεί^². Η πατερική μαρτυρία, πάλι, είναι ομόφωνη. Όσοι αναφέρουν τους δύο Προφήτες των εσχάτων, ταυτίζουν τον έναν από αυτούς με τον Προφήτη Ηλία^³. Και η λειτουργική και ζωγραφική μας παράδοση επισφραγίζει όλα τα παραπάνω^⁴.

Το όνομά « Ηλίας » ( WhY"liae ) σημαίνει « Θεός » ή « θείος, θεϊκός ». Και ο Προφήτης Ηλίας υπήρξε, πράγματι, θείος άνδρας. Πρόκειται για την πιο δυναμική παρουσία σ’ ολόκληρη την Παλαιά Διαθήκη. Το σημαντικότερο στοιχείο της προσωπικότητάς του υπήρξε ο φοβερός ζήλος του υπέρ της αληθείας, που υπήρξε παροιμιώδης^⁵. Και το κυριότερο χαρακτηριστικό της δράσης του είναι η καταπληκτική θαυματουργική δύναμη που απέρρεε απ’ την παρρησία του προς τον Θεό. Ο συνδυασμός των δύο αυτών στοιχείων – ζήλος Θεού και θαυματουργική δύναμη – τον οδήγησε σε πράξεις μοναδικές στην ανθρώπινη ιστορία.

Έκλεισε για τριάμισυ έτη τον ουρανό της πατρίδας του, με αποτέλεσμα όλη η χώρα, άνθρωποι και κτήνη, να πεθαίνουν απ’ την πείνα. Και, παρ’ όλα αυτά, ούτε και ο ίδιος ο Θεός δεν ήθελε να παραβιάσει την βούληση του Προφήτη του, αλλά περίμενε τη μεταστροφή της γνώμης του, την οποία και προκάλεσε, για να αποδώσει έλεος στους ανθρώπους^⁶.

Ένα άλλο σημείο, στο οποίο πρέπει να αναφερθούμε, είναι η σχέση του Προφήτη Ηλία με το στοιχείο του πυρός. Ο ευσεβής πατέρας του, ο Σωβάκ, είχε δει σε όραμα Αγγέλους να σπαργανώνουν αλλά και να τρέφουν με φωτιά τον αγέννητο, τότε, Ηλία. Χρόνια αργότερα ο Προφήτης θα κατεβάσει φωτιά απ’ τον ουρανό για να προσφέρει θυσία στον Θεό και να ντροπιάσει τους ιερείς της αισχύνης^⁷. Στη συνέχεια θα κατακαύσει με πυρ 100 στρατιώτες με τους πεντηκόνταρχούς τους που θα επιχειρήσουν να τον συλλάβουν^⁸. Αργότερα, θα αναληφθεί πάνω σε άρμα πυρός^⁹. Και στο τέλος των καιρών θα κατακαύσει όποιον προσπαθήσει να τον βλάψει. Στη λατρευτική μας παράδοση χαρακτηρίζεται « πυρίπνους »^¹⁰. Και στη λαογραφία μας θεωρείται ως ο Άγιος της φωτιάς, των αστραπών και των βροντών^¹¹.

Στην Καινή Διαθήκη αναφέρεται ότι οι Ιουδαίοι περίμεναν την έλευσή του, γι’ αυτό και πολλοί εξ αυτών νόμιζαν πως ο Ιησούς Χριστός ήταν ο Προφήτης Ηλίας^¹². Χαρακτηριστικό της γοητείας που ασκούσε η προσωπικότητα του Προφήτη Ηλία στους Αποστόλους είναι και το γνωστό περιστατικό που περιγράφεται στα ευαγγέλια. Όταν οι μαθητές ζήτησαν απ’ τον Χριστό τη δύναμη να κατεβάσουν πυρ απ’ τον ουρανό και να κατακαύσουν κάποιους Σαμαρείτες, ο Χριστός τους επιτίμησε^¹³. Ενώ ο Ιάκωβος αναφέρεται με θαυμασμό σ’ αυτόν. « Πολὺ ἰσχύει δέησις δικαίου ἐνεργουμένη. Ἠλίας ἄνθρωπος ἦν ὁμοιοπαθὴς ἡμῖν καὶ προσευχῇ προσηύξατο τοῦ μὴ βρέξαι καὶ οὐκ ἔβρεξεν ἐπὶ τῆς γῆς ἐνιαυτοὺς τρεῖς καὶ μῆνας ἕξ· καὶ πάλιν προσηύξατο, καὶ ὁ οὐρανὸς ὑετὸν ἔδωκε καὶ ἡ γῆ ἐβλάστησε τὸν καρπὸν αὐτῆς »^¹⁴.

Ο Προφήτης Ηλίας δεν γνώρισε θάνατο. Η ιστορία σχετικά με την αρπαγή του πάνω σε πύρινο άρμα « ὡς εἰς οὐρανὸν » περιγράφεται στο Δ΄ βιβλίο των Βασιλειών ως εξής: « Καὶ ἐγένετο αὐτῶν – Ἠλιοῦ καὶ Ἐλισαιὲ – πορευομένων, ἐπορεύοντο καὶ ἐλάλουν. Καὶ ἰδοὺ ἄρμα πυρὸς καὶ ἵπποι πυρὸς καὶ διέστειλαν ἀνὰ μέσον ἀμφοτέρων, καὶ ἀνελήφθη Ἠλιοῦ ἐν συσσεισμῷ ὡς εἰς τὸν οὐρανόν »^¹⁵. Κατά την Ορθόδοξη Παράδοση, ο Προφήτης Ηλίας δεν ανέβηκε στον ουρανό. Γι’ αυτό και το κείμενο της Παλαιάς Διαθήκης γράφει πως ανέβηκε όχι στον ουρανό αλλά « ὡς εἰς οὐρανόν ». Η χρήση του συνδέσμου « ως » δηλώνει ομοιότητα, κάτι μή πραγματικό. Δηλαδή φάνηκε πως ανέβηκε στον ουρανό αλλά στην πραγματικότητα δεν ανέβηκε. Η ανάληψη του Προφήτη Ηλία θεωρείται τύπος της Ανάληψης του Κυρίου και είναι, σαφώς, κατώτερη αυτής. Άλλωστε, δεν θα ήταν δυνατόν να ανεβεί σώμα φθαρτό στον ουρανό, αφού και ο ίδιος ο Κύριος είπε πως « οὐδεὶς ἀναβέβηκεν εἰς τὸν οὐρανὸν εἰ μὴ ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταβὰς ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου, ὁ ὤν ἐν τῷ οὐρανῷ »^¹⁶. Είναι χαρακτηριστικό το ότι στα χωρία της Καινής Διαθήκης που αναφέρονται στην Ανάληψη του Κυρίου αναφέρεται πως ο Κύριος ανέβη « εἰς τὸν οὐρανόν ». Δεν υπάρχει « ως »^¹⁷. Όπως, χαρακτηριστικά, γράφει ο ιερός Χρυσόστομος, « Ἠλίας μὲν οὖν ὠς εἰς τὸν οὐρανὸν ἀνελήφθη, δοῦλος γὰρ ἦν. Ὁ δὲ Ἰησοῦς εἰς τὸν οὐρανόν, Δεσπότης γὰρ ἦν »^¹⁸. Ο Ηλίας, λοιπόν, δεν ανέβηκε στον Ουρανό. Ο Προφήτης Ηλίας, όπως, χαρακτηριστικά, γράφει ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, δεν « ὑπερέβη τὴν περίγειον λήξιν ». Η ανάληψή του ήταν σαν μετάθεση « ἀπὸ γῆς αἵρουσα καὶ τῶν περὶ γῆν οὐκ ἐξάγουσα »^¹⁹.

Σε μια υπέροχη σύλληψη οι Άγιοι Ιωάννης ο Χρυσόστομος και Ρωμανός ο Μελωδός μας δίνουν μια θαυμάσια αιτιολογία για την ανάληψη του Προφήτη και την παραμονή του « ὡς εἰς οὐρανὸν » μέχρι τη Β΄ Παρουσία. Βλέποντας ο Θεός ότι ο Προφήτης Ηλίας από τον υπερβολικό του ζήλο οργιζόταν κατά των αμαρτωλών και μελετούσε να εξαπολύσει βαρύτερη τιμωρία εναντίον τους, αποφάσισε να τον απομακρύνει και να κατέβει ο ίδιος. Γράφει ο Άγιος Ρωμανός ο μελωδός: « Ἤδη χρόνου τοσούτου προϊόντος / τῶν ἀνθρώπων ἐώρα τὴν κακίαν / καὶ ἐμελέτησε βαρυτέραν ἀποφήνασθαι Ἠλίας τὴν κόλασιν /… Μετὰ ταῦτα δὲ βλέπων ὁ δεσπότης / ὡς ἀπότομος οὗτος πρὸς ἀνθρώπους / προυνοήσατο τοῦ γένους καὶ ἐχώρισεν / Ἠλίαν τῆς γῆς αὐτῶν. “ Χωρίζου ” λέγων “ φίλε, / τῆς ἀνθρώπων κατοικίσεως. Ἐγὼ δὲ πρὸς ἀνθρώπους / ὡς οἰκτίρμων καταβήσομαι / γενόμενος ἄνθρωπος. Ἀνέρχου τοίνυν ἀπὸ τῆς γῆς / ὡς ἐνέγκαι μὴ δυνάμενος ἀνθρώπων τὰ πταίσματα. / Ἀλλ’ ἐγὼ ὁ οὐράνιος / ἁμαρτωλοῖς συνέσομαι / καὶ ῥύσομαι πταισμάτων / ὁ μόνος φιλάνθρωπος ” »^²⁰.

Πιστεύουμε πως αυτά τα λόγια του Αγίου Ρωμανού του Mελωδού δεν είναι απλά μια « ποιητική αδεία » σύλληψη αλλά η πραγματικότητα. Αληθινά, ο φλέγων υπέρ της αληθείας ζήλος^²¹, η απολυτότητα και η δυναμικότητα του Προφήτη Ηλία δεν ήταν απαραίτητη τότε. Θα είναι, όμως, απαραίτητη στο τέλος των καιρών. Γι’ αυτό και ο Θεός τον φυλάει σαν εφεδρεία για εκείνη την εποχή. Θα είναι ο ιδανικός άνθρωπος του Θεού για τους έσχατους χρόνους^²².

Έκτοτε, ο Ηλίας ζει. Κανείς δεν γνωρίζει τον τόπο στον οποίο φυλάσσεται^²³. Αυτό που γνωρίζουμε είναι πως από την ανάληψή του δεν έχει παύσει να εμφανίζεται και να θαυματουργεί. Οκτώ με δέκα έτη μετά την πυρφόρο ανάβασή του « ὡς εἰς οὐρανόν », έστειλε επιστολή στον βασιλέα του Ιούδα Ιωράμ, υιό του Ιωσαφάτ, με την οποία τον ήλεγχε δριμύτατα και προφήτευε την καταστροφή του, εξ αιτίας της ασεβείας και των ανομιών του^²⁴. Στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος εμφανίζεται μαζί με τον Μωυσή δίπλα απ’ τον Κύριο, εκπροσωπώντας τρόπον τινά τους ζωντανούς, όπως αναφέρει και ο σχετικός Εκκλησιαστικός ύμνος, που απηχεί την πατερική διδασκαλία : « Συλλαλούντες δὲ τῷ Χριστῷ, Μωυσὴς καὶ Ἠλίας ἐδείκνυον, ὅτι ζώντων καὶ νεκρῶν κυριεύει »^²⁵.

Στη συναξαριακή παράδοση και την ευρύτερη χριστιανική γραμματεία συναντούμε τις ίδιες απόψεις. Στον βίο του Αγίου Ανδρέου του δια Χριστόν Σαλού αναφέρεται πως ο Προφήτης Ηλίας είχε εμφανιστεί σε πολλούς^²⁶. Στον βίο του Αγίου Μάρκου του Αθηναίου αναφέρεται πως ο Άγιος Μάρκος συνάντησε τους Ηλία και Ενώχ « ἐν χώρᾳ ζώντων »^²⁷. Παρέμβαση του Προφήτου Ηλιού αναφέρεται και στον βίο του Οσίου Θωμά του εν Μαλεώ^²⁸. Αλλά και σήμερα, δεν είναι λίγες οι μαρτυρίες για θαύματα και εμφανίσεις του^²⁹. Ο Κοσμάς ο ινδικοπλεύστης εκφράζει υπέροχα την πίστη των Χριστιανών στη μελλοντική έλευση του Προφήτη Ηλία στο παρακάτω κείμενο: « Ἐπὶ τὸν μέγαν Ἠλίαν μετέλθωμεν. Οὗτος Ἠλίας, ὁ πρῶτος ἀνθρώπων τοῖς ἀνθρώποις ὑποδείξας οὐρανοδρομεῖν, ὁ πρῶτος ἀνθρώπων ὑποδείξας ἀγγέλων καὶ ἀνθρώπων μίαν ὁδόν, ὁ τὴν γῆν λαχῶν οἰκητήριον καὶ τὸν οὐρανὸν ἀθρόον διατρέχων, ὁ θνητὸς ὑπάρχων καὶ τοῖς ἀθανάτοις ἁμιλλώμενος, ὁ χαμαὶ βαδίζων καὶ ὡς πνεῦμα μετὰ ἀγγέλων οὐρανοπορῶν… ὁ μακροχρόνιος καὶ ἀγήρως ἄνθρωπος, ὁ τῷ Ἀντιχρίστῳ διατηρούμενος στρατηγός, ὁ ἀντικαθιστάμενος καὶ διελέγχων τὴν ἀπάτην καὶ τὴν ὑπερηφανίαν αὐτοῦ, ὁ πάντας ἀνθρώπους ἐκ τῆς πλάνης αὐτοῦ ἐπὶ τὸν Θεὸν ἐν τῇ συντελείᾳ τοῦ αἰώνος ἐπιστρέφων. Οὗτος ὁ τῆς δευτέρας καὶ ἐπιφανοῦς παρουσίας τοῦ Δεσπότου Χριστοῦ ἀξιούμενος εἶναι πρόδρομος. Ὡ μέτρα διακονιῶν τοῖς ἀγγέλοις ἁμιλλώμενα »^³⁰.

Πραγματικά, η περίπτωση του Προφήτη Ηλία αποτελεί φαινόμενο που – με εξαίρεση, ίσως, την περίπτωση του Μωυσή – δεν έχει ούτε το προηγούμενό του αλλά ούτε και την επανάληψή του θα έχει στην ανθρώπινη ιστορία. Πολλοί μιμήθηκαν τον ζήλο του Προφήτη Ηλία. Κανείς, ωστόσο, δεν επανέλαβε τα θαύματά του. Ίσως και γιατί οι καιροί δεν το απαίτησαν. Γεγονός, πάντως, είναι πως στο τέλος των καιρών η παρουσία του Προφήτη Ηλία θα κριθεί για άλλη μια φορά απαραίτητη. Ο Ηλίας θα επανέλθει. Η παρουσία του θα συνταράξει την οικουμένη και θα κλονίσει συθέμελα τη βασιλεία του Αντιχρίστου.

Στη σύγχρονη βιβλιογραφία εκφράστηκε μια αμφισβήτηση ή και ξεκάθαρη άρνηση της μελλοντικής έλευσης του Προφήτη Ηλία την εποχή των εσχάτων^³¹. Αυτή η σύγχρονη αμφισβήτηση της πατερικής διδασκαλίας για τον Προφήτη Ηλία επισημάνθηκε και απαντήθηκε παλαιότερα απ’ τον Δημήτριο Παναγόπουλο^³² και, πρόσφατα, απ’ τον Αρχιμανδρίτη Νεκτάριο Ζιόμπολα, ο οποίος προχώρησε στη συγγραφή βιβλίου ειδικά γι’ αυτό το θέμα, οπου με παραθέσεις πατερικών κειμένων ανατρέπει τη συγκεκριμένη θέση. Δύο αιώνες, περίπου, νωρίτερα, ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης είχε ανατρέψει παρόμοια αμφισβήτηση^³³.

Αυτή η αμφισβήτηση έχει την αιτία της στη σύγχυση μεταξύ Ιωάννου του Προδρόμου και Προφήτη Ηλία που με τη σειρά της προήλθε από παρερμηνεία του Μρ. 9,13 και των παραλλήλων του. Σ’ αυτό το χωρίο ο Ιησούς Χριστός, απαντώντας σε ερώτηση των μαθητών του σχετικά με τη διδασκαλία των γραμματέων για έλευση του Προφήτη Ηλία λίγο πριν απ’ τη Β΄ Παρουσία, λέγει : « Ἠλίας μὲν ἔρχεται καὶ ἀποκαταστήσει πάντα. Λέγω δὲ ὑμῖν ὅτι Ἠλίας ἤδη ἦλθεν »^³⁴. Δηλαδή, ο Προφήτης Ηλίας θα έρθει στα έσχατα αλλά και έχει ήδη έρθει στο πρόσωπο του Ιωάννη του Βαπτιστή, ο οποίος πορεύτηκε στον κόσμο « ἐν πνεύματι καὶ δυνάμει Ἠλιοῦ »^³⁵ και υπήρξε τύπος του Προφήτη Ηλία. Έτσι ερμηνεύτηκε αυτή η περικοπή απ’ τους Πατέρες της Εκκλησίας^³⁶.

Η άποψη που ταυτίζει τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο με τον Προφήτη Ηλία βασίζεται στην παρερμηνεία αγιογραφικών χωρίων και είναι μια εσφαλμένη άποψη. Κατ’ αρχήν, δεν στηρίζεται αγιογραφικά. Μια προσεκτική ανάγνωση των σχετικών βιβλικών χωρίων ανατρέπει αυτή τη θέση. Άλλωστε, και ο ίδιος ο Ιωάννης ο Πρόδρομος, όταν ρωτήθηκε, αν είναι ο Προφήτης Ηλίας, απάντησε ξεκάθαρα: « Οὐκ εἰμί »^³⁷. Και δεν είπε ότι αποτελεί την εκπλήρωση της προφητείας του Μαλαχία αλλά, αντίθετα, ανέφερε το Ησ. 40,3: « Ἐγὼ φωνὴ βοῶντος ἐν τῇ ἐρήμῳ »^³⁸.

Σύμφωνα με τη Θεολογία της Εκκλησίας μας, στην Αγία Γραφή προφητεύονται δύο Παρουσίες του Χριστού στη γη. Μια ταπεινή και άδοξη, στην οποία ο Υιός του Θεού εφάνη παθητός και χωρίς τιμή, η Πρώτη Παρουσία, και μία φοβερή και ένδοξη, στην οποία θα έρθει ως κριτής των πάντων, η Δευτέρα Παρουσία. Κατ’ αναλογίαν των δύο Παρουσιών του Κυρίου, η Ιερά Παράδοση δέχεται και δύο προδρόμους, δύο προπομπούς των δύο Παρουσιών. Την κάθε μια απ’ τις δύο Παρουσίες του Χριστού προετοιμάζει ο αντίστοιχος Πρόδρομος. Η μεν Πρώτη Παρουσία προετοιμάστηκε απ’ τον Πρόδρομο και Βαπτιστή Ιωάννη. Πρόδρομοι της Δευτέρας Παρουσίας θα είναι οι Ηλίας και Ενώχ^³⁹. Η προφητεία του Μαλαχία είναι σαφέστατη σ’ αυτό το σημείο. Ο Προφήτης Ηλίας θα έρθει « πρὸ τῆς παρουσίας τοῦ Κυρίου τῆς μεγάλης καὶ ἐπιφανούς », δηλαδή, προ της Β΄ Παρουσίας. Η Ορθόδοξη, λοιπόν, Παράδοση, δέχεται ένα σχήμα, σύμφωνα με το οποίο ο Ηλίας είναι το πρωτότυπο που θα ζήσει στα έσχατα, ενώ ο Ιωάννης ο Πρόδρομος ο τύπος του πρωτοτύπου των εσχάτων.

Ο Άγιος Ιωάννης ο Βαπτιστής χαρακτηρίζεται απ’ τον Χριστό ως Ηλίας, λόγω της εξαιρετικής ομοιότητάς του προς τον Προφήτη Ηλία, και όσον αφορά την αποστολή του αλλά και όσον αφορά τον τρόπο ζωής του. Ταυτόχρονα, τονίζεται, βέβαια, πως ο Ηλίας θα έρθει στα έσχατα. Η ομοιότητα μεταξύ των δύο ανδρών ήταν τέτοια, ώστε ο Χριστός, ενώ προφήτευε την έλευση του Προφήτη Ηλία στους έσχατους χρόνους, έλεγε, ταυτόχρονα, στους μαθητές του για τον Ιωάννη τον Βαπτιστή: « Καὶ εἰ θέλετε δέξασθαι, αὐτὸς ἐστιν Ἠλίας ὁ μέλλων ἔρχεσθαι »^⁴⁰. Όπως, χαρακτηριστικά, γράφει ο Άγιος Ιερώνυμος, « ο Ιωάννης είχε την ίδια χάρη ή το ίδιο μέτρο του Αγίου Πνεύματος με τον Ηλία. Αλλά, επίσης, η ασκητικότητα της ζωής και η αυστηρότητα του πνεύματος του Ηλία και του Ιωάννη είναι η ίδια. Ο ένας έζησε στην έρημο, το ίδιο και ο άλλος. Ο ένας ζωνόταν με δερμάτινη ζώνη, ο άλλος είχε παρόμοια περιβολή. Ο ένας αναγκάστηκε να φύγει, διότι επετίμησε τον βασιλιά Αχαάβ και την Ιεζάβελ για την ασέβειά τους. Ο άλλος αποκεφαλίστηκε, γιατί επετίμησε τον παράνομο γάμο του Ηρώδη και της Ηρωδιάδας »^⁴¹. Κατά τον Άγιο Φώτιο, « Ἠλίας ὁ Ἰωάννης οὐ τῷ ὀνόματι, ἀλλὰ τῷ παραπλησίῳ τῆς πράξεως. Καὶ γὰρ ἑκάτερος τῆς δεσποτικῆς παρουσίας πρόδρομος, εἰ καὶ ὁ μὲν τῆς προτέρας, ὁ δὲ τῆς δευτέρας, καὶ ὅτι καὶ κατὰ τὰ ἄλλα πολλὴν τὴν ὁμοιότητα εἶχον… Ὅταν οὖν – ὁ Κύριος – λέγῃ “ Ἠλίας μὲν ἔρχεται καὶ ἀποκαταστήσει ”, τὸν Ἠλίαν λέγῃ τὸν ὄντα τῷ τὲ πράγματι καὶ τῷ ὀνόματι. Ὅταν δὲ λέγῃ “ Ἠλίας ἤδη ἦλθεν ”, τὸν Ἰωάννην μὲν τῷ ὀνόματι λέγει, Ἠλίαν δὲ τῷ πράγματι τὴν πρὸς ἀλλήλους δεικνὺς ὁμοιότητα »^⁴². Ο Ιωάννης ο Πρόδρομος ήταν για την εποχή της Καινής Διαθήκης ό,τι θα είναι για τα έσχατα ο Προφήτης Ηλίας. Ήταν ο Ηλίας της εποχής του. Υπηρέτης και αυτός της ίδιας αποστολής, της επιστροφής των πεπλανημένων, αλλά σε διαφορετικό χρόνο^⁴³.

Η Πατερική διδασκαλία, λοιπόν, ανατρέπει τη θέση που αρνείται την έλευση του Προφήτη Ηλία στους έσχατους χρόνους. Και σ’ αυτό το σημείο οφείλουμε να επισημάνουμε πως αυτός ο ισχυρισμός πρέπει να προσεχθεί ιδιαίτερα και για έναν άλλο λόγο. Διότι είναι μια άστοχη, μια λάθος απάντηση σ΄ ένα βασικό επιχείρημα που προβάλλουν οι Ιουδαίοι, όταν αρνούνται τη Μεσσιανική ιδιότητα του Κυρίου. Και αυτό το επιχείρημα είναι ότι δεν μπορεί να έχει έρθει ο Μεσσίας, αφού δεν έχει έρθει ο Προφήτης Ηλίας. Ήδη στην Καινή Διαθήκη αναφέρεται το σχετικό επιχείρημα των γραμματέων, που, προφανώς, παρερμήνευαν την προφητεία του Μαλαχία στα πλαίσια της μεθοδευμένης τους προσπάθειας να αρνηθούν τη μεσσιανική ιδιότητα του Χριστού^⁴⁴. Αλλά και στο Διάλογο προς Τρύφωνα συναντάμε αυτή την άποψη με την πρόσθετη πληροφορία πως οι Ιουδαίοι θεωρούσαν πως ο Προφήτης Ηλίας θα είναι εκείνος που θα « χρίσει » τον Χριστό.

Οι Ιουδαίοι εμφανίζονται να αρνούνται τη μεσσιανική ιδιότητα του Κυρίου λόγω, ακριβώς, της μη προηγούμενης έλευσης του Ηλία. « Ἐκ δὲ τοῦ μηδὲ Ἠλίαν ἐληλυθέναι οὐδὲ τούτον – τὸν Χριστὸν – ἀποφαίνομαι εἶναι »^⁴⁵, φέρεται να λέγει ο Ιουδαίος Τρύφων. Το σημείο στο οποίο εντοπίζεται το ερμηνευτικό σφάλμα της ιουδαϊκής πλάνης είναι το ότι οι Ιουδαίοι δεν αποδέχονται δύο παρουσίες του Χριστού στη γη αλλά μόνο μία. Όπως, χαρακτηριστικά, γράφει και ο Hal Lindsay, στην Παλαιά Διαθήκη προφητεύονται και οι δύο Παρουσίες του Κυρίου· σαν να είναι ζωγραφισμένα δύο πορτρέτα στον ίδιο καμβά· ή όπως οι κορυφές δύο διαφορετικών βουνών, που η μια είναι ψηλότερη απ’ την άλλη· ένας άνθρωπος βλέπει τις δύο κορυφές, δεν βλέπει την πεδιάδα που τις χωρίζει και νομίζει πως πρόκειται για ένα μόνο βουνό. Αν, λοιπόν, κάποιος δεν προσέξει, μπορεί να νομίσει πως στην Παλαιά Διαθήκη προφητεύεται μόνο μία Παρουσία του Κυρίου^⁴⁶. Την έλευση του Προφήτη Ηλία ως προδρόμου της Παρουσίας του Κυρίου την αποδεχόμαστε και εμείς και οι Ιουδαίοι. Το θέμα είναι ποιάς Παρουσίας. Η σωστή απάντηση σ’ αυτή την ιουδαϊκή ένσταση είναι η απάντηση που δίνουν οι Πατέρες και που εναρμονίζεται απόλυτα με τη θέση περί δύο Παρουσιών του Κυρίου – ένα άλλο καίριο σημείο στο διάλογο Ιουδαίων και Χριστιανών –, μιας άδοξης και μιας ένδοξης. Ο Ιωάννης ο Βαπτιστής υπήρξε ο πρόδρομος της Α΄ Παρουσίας του Κυρίου. Ο Προφήτης Ηλίας θα είναι ο πρόδρομος της Β΄ Παρουσίας Του.

Μια άλλη παρερμηνεία, που ανατρέπει ο Άγιος Ιερώνυμος, είναι η άποψη πως ο Ιωάννης ήταν μετεμψύχωση του Προφήτη Ηλία^⁴⁷. Εννοείται, πως αυτός ο ισχυρισμός δεν έχει καμία σχέση με την Ορθόδοξη διδασκαλία. Σήμερα, η ίδια άποψη συναντάται, συχνά, σε κύκλους της Νέας Εποχής^⁴⁸.

( Απόσπασμα από το βιβλίο του Βασιλείου Ταμιωλάκη Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΤΙΧΡΙΣΤΟ ΣΥΜΒΟΛΗΣΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΕΣΧΑΤΟΛΟΓΙΑ )

1 Μαλ. 4,4-5. Η προφητεία του Μαλαχία επαναλαμβάνεται και απ’ τον σοφό Σειράχ στο Σοφ. Σειρ. 48,10: « Ὁ καταγραφεὶς ἐν ἐλεγμοῖς εἰς καιροὺς κοπάσαι ὀργὴν πρὸ θυμοῦ, ἐπιστρέψαι καρδίαν πατρὸς πρὸς υἱὸν καὶ καταστῆσαι φυλὰς Ἰακώβ ». Βλ. και Ιουστίνου, Διάλογος προς Τρύφωνα, Ε.Π.Ε. Απολογητές 1, σελ. 394, Ιππολύτου, Περί Χριστού και Αντιχρίστου, ΧΧLVI, σελ. 212, Ρωμανού, Εις την Β΄ Παρουσίαν, Δ΄, σελ. 268, Αυγουστίνου, Η Πολιτεία του Θεού, Κ΄, ΚΘ΄, σελ. 147, Ιωάννου Δαμασκηνού, Περί Αντιχρίστου, σελ. 442. Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία βλ. Οικουμενίου, Ε.Α., VI, σελ. 163, και Αρέθα, Ε.Α., Λ΄, σελ. 339.

2 Βλ. Μτ. 17,11, « Ἠλίας μὲν ἔρχεται καὶ ἀποκαταστήσει πάντα ». Βλ. και Μρ. 9,11-13.

3 Βλ. σχετικά στην παράγραφο για την ταυτότητα των δύο προφητών. Βλ. επίσης και Βικτωρίνου και Ιερωνύμου, Ε.Α., ANF, σελ. 354 και CSEL, σελ. 98-99, Κοσμά του Αιτωλού, Διδαχές, Έκδοση Μενούνου, Διδαχή Α2, σελ. 86-87 και Διδαχή Γ΄, σελ. 152-153, και Έκδοση Καντιώτου, Διδαχή Δ΄, σελ. 191 και Διδαχή Η΄, σελ. 286, Νικοδήμου Αγιορείτου, Εις την Α΄ προς Θεσσαλονικείς, Ερμηνεία εις τας επιστολάς του Αποστόλου Παύλου, Ορθόδοξος Κυψέλη, Θεσσαλονίκη 1990, σελ. 75-77. Ο Άγιος Νικόδημος γράφει πως σφάλλουν όσοι υποστηρίζουν πως ο προφήτης Ηλίας δεν θα επιστρέψει στους έσχατους καιρούς και αναλύει την πατερική διδασκαλία πάνω σ’ αυτό το θέμα.

4 Βλ. Συναξάριον Κυριακής Απόκρεω, σελ. 32, Ιωάννου μοναχού, « Στιχηρόν ιδιόμελον της Λιτής » σε ήχο δεύτερο, Εσπερινός Προφήτου Ηλιού, Μηναίον Ιουλίου, Εκδόσεις Φως, Αθήναι 1977, σελ. 179, « Τὸ ἐξάραν ἄρμα σε πυρφόρον, ὡς ἐν συσσεισμῷ εἰς οὐρανούς, τὴν πυρίπνοον χάριν σοι παρέσχετο, Ἠλία Θεσβίτα, τοῦ μὴ ἰδεῖν θάνατον, ἕως ἄν κηρύξης τὴν τῶν πάντων συντέλειαν. Διὸ πάρεσο διδοὺς ἡμῖν, τῶν σῶν κατορθωμάτων τὴν μύησιν », και το Απολυτίκιον του Αγίου, ο.π., σελ. 180, « Ὁ ἔνσαρκος Ἄγγελος τῶν προφητῶν ἡ κρηπίς, ὁ δεύτερος πρόδρομος τῆς παρουσίας Χριστοῦ, Ἠλίας ὁ ἔνδοξος… », Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου, Στιχηρό του εσπερινού, « Αναπλήρωσις της ακολουθίας του Προφήτου Ηλιού », στο έργο του Αρχιμανδρίτου Νεκταρίου Ζιόμπολα, Ο « Μεσσίας » έρχεται και ο Ηλίας έρχεται, σελ. 243-246, « τὸν Χριστῷ λαλοῦντα, καὶ πρόδρομον τῆς αὐτοῦ δευτέρας ἐλεύσεως ». Βλ. και Διονυσίου του εκ Φουρνά, Ερμηνεία της ζωγραφικής τέχνης, ο.π., σελ. 134, και το σχόλιο του Φώτη Κόντογλου στον τρόπο με τον οποίο εικονίζεται ο Προφήτης Ηλίας στο « Ηλίας ο Θεσβίτης », Γίγαντες ταπεινοί, Εκδόσεις Ακρίτας, Θεσσαλονίκη 1991, σελ. 93, « Καί την άλλη μέρα, άμα τελειώσει η λειτουργία, φεύγουνε οι άνθρωποι, κι ο Ηλίας κάθεται πάλι ολομόναχος “ μονώτατος ”, βουβός, τυλιγμένος στην προβιά του, σαν αγιούπας κουρνιασμένος. Χιλιάδες χρόνια κάθεται έτσι, άλλες πολλές θα κάθεται “ ἕως τοῦ ἐλθεῖν τὴν ἡμέραν Κυρίου τὴν μεγάλην καὶ ἐπιφανῆ ” ».

5 Βλ. Κοσμά Μοναχού, τροπάριον της Θ΄ ωδής του κανόνος της Πεντηκοστής σε ήχο Βαρύν, Όρθρος Πεντηκοστής, Πεντηκοστάριον, Εκδόσεις Φως, σελ. 224, « Ἐπιπαφλάζοντος πάλαι πυρίνου ἄρματος ὁ ζηλωτὴς καὶ πυρίπνους χαίρων ὀχούμενος τὴν νῦν ἐκλάμψασαν ἐπίπνοιαν ἐδήλου », και Βασιλείου Μοναχού, « Στιχηρόν του εσπερινού » σε Α΄ ήχο, Εσπερινός 1^ης Ιανουαρίου, Μηναίον Ιανουαρίου, ο.π., σελ. 14, « Πάντων τῶν Ἁγίων ἀνεμάξω τὰς ἀρετὰς πατὴρ ἡμῶν Βασίλειε, Μωυσέως τὸ πράον, Ἡλιοῦ τὸν ζήλον, Πέτρου τὴν ὁμολογίαν, Ἰωάννου τὴν Θεολογίαν ».

6 Βλ. Βασιλειών Γ΄, κεφ.17-18. Βλ. και Ιωάννου του Χρυσοστόμου, Αμφιβαλλόμενα, Λόγος εις Πέτρον τον Απόστολον και Ηλίαν τον προφήτην, P.G. 50, 729-730 και Μ.Σ.Ο.Ε., Μην Ιούλιος, σελ. 390-392, « Αλλὰ τί Ἠλίας; “ Οἷδα τὸν ἐμὸν δεσπότην ὅτι ὑπακούει μου. Ἀπὸ γὰρ ζήλου τοῦτο ποιῶ ”. Ὡ καινῶν καὶ παραδόξων πραγμάτων. Εἶδες Δεσπότην ὑπὸ εὐνοίας δούλου νενικημένον; Καὶ γὰρ ὁ Ἠλίας ἀπὸ ζήλου πολλοῦ τοῦτο ἐποίησεν. Ἔβλεπε γὰρ πολλὰ ἄτοπα γινόμενα… ἐπειδὴ γὰρ οὐκ ἤδει Ἠλίας τὰ γινόμενα, ἐν ἑνὶ γὰρ τόπῳ ἐκαθέζετο, οὐκ ἔβλεπε τὴν οἰκουμενικὴν συμφοράν, πῶς πάντα ἐξηράνθη… πέμπει οὗν αὐτὸν – τὸν Ἠλίαν – διὰ τοῦτο τὴν μακρὰν ὁδὸν ἐκείνην, οὐχ ὡς μὴ δυνάμενος αὐτὸν ἐκεὶ τρέφειν ὸ Θεός, ἀλλ’ ὡς θέλων ἐπιδείξαι τῷ Ἠλίᾳ τὴν συμφοράν, ἵνα ἀξιώση αὐτὸν περὶ βροχῆς. Ἠδύνατο μὲν γὰρ καὶ αὐτὸς χωρίς τούτου, ἀλλ’ οὐκ ἠθέλησεν ὑβρίζειν τὸν ἵδιον ἱκέτην, τῶν μὲν κακῶν ἐκείνον ἐάσας εἶναι πρόξενον, τῶν δὲ ἀγαθῶν ἑαυτόν. Ἀλλ’ ἐξεδέχετο τὴν τοῦ δούλου παράκλησιν ».

7 Βλ. Βασιλειών Γ΄, κεφ. 18.

8 Βλ. Βασιλειών Δ΄, κεφ. 1.

9 Βλ. Βασιλειών Δ΄, κεφ. 2 και Σοφία Σειράχ, 49,9, « ὁ ἀναληφθεὶς ἐν λαίλαπι πυρὸς ἐν ἅρματι ἵππων πυρίνων ».

10 Βλ. στις παραπάνω υποσημειώσεις και Σοφία Σειράχ 48,1, « Καὶ ἀνέστη Ἠλίας προφήτης ὡς πῦρ, καὶ ὁ λόγος αὐτοῦ ὡς λαμπὰς ἐκαίετο ». Βλ. και « Στιχηρόν ιδιόμελον της Λιτής » σε ήχο πλάγιο του πρώτου, Όρθρος Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, Μηναίον Αυγούστου, Εκδόσεις Φως, σελ. 69, « Νόμου καὶ προφητῶν σὲ Χριστέ… καὶ Ἡλίας ὁ ἔμπυρος ἀρματηλάτης καὶ ἄφλεκτος οὐρανοδρόμος ».

11 Βλ. Αθηνάς Μανωλαγκά Λουλουδάκη, Ο βίος το ιστορικό της Ιεράς Μονής ( Κοσκινού Ρόδου ) και τα θαύματα του Προφήτη Ηλία του Θεσβίτου, Ρόδος 2006, σελ. 9 και 35, « Οι πρόγονοί μας έλεγαν πως ο Προφήτης δεν πάτησε ποτέ στον κάμπο ούτε τον έθαψαν στο χώμα. Με το αμάξι του γυρνά τον ουρανό και κάπου κάπου στέκει στις κορφές των βουνών και ανασαίνει. Ακόμα λέγεται ότι κάθε Άγιος κυβερνά και κάποιο από τα στοιχεία της φύσεως. Στην εξουσία του Προφήτου Ηλία δόθηκε από τον Θεό η αστραπή και ο κεραυνός που μ’ αυτά κυνηγά τον Σατανά. Γιατί έχει λάβει δύναμη από τον Θεό και είναι κυρίαρχος της βροχής και των βροντών, της αστραπής και των κεραυνών ».

12 Βλ. Μρ. 6,15 και 8,28, Μθ. 16,14 και Λκ. 9,8.

13 Βλ. Λκ. 9,51-56, « Ἰδόντες δὲ οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ Ἰάκωβος καὶ Ἰωάννης εἶπον: Κύριε, θέλεις εἴπωμεν πὖρ καταβῆναι ἀπὸ οὐρανοῦ καὶ ἀναλώσαι αὐτούς, ὡς καὶ Ἠλίας ἐποίησε; Στραφεὶς δὲ ἐπετίμησεν αὐτοῖς καὶ εἶπεν. Οὐκ οἴδατε ποίου πνεύματός ἐστε ὑμεῖς. Ὁ Υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου οὐκ ἦλθε ψυχὰς ἀνθρώπων ἀπολέσαι ἀλλὰ σῶσαι ».

14 Ιακ. 5,16-18.

15 Βασιλειών Δ΄ 2,1 και 11. Βλ. και Α΄ Μακ. 2,58.

16 Ιω. 3,13.

17 Βλ. Μρ. 16,19, Λκ. 24,50-1 και Πρ. 1,11.

18 Ιωάννου Χρυσοστόμου, Εις την Ανάληψιν του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, P.G. 50, 450. Βλ. και Ρωμανού του Μελωδού, Εις την Ανάληψιν του Χριστού, ΙΔ΄, σελ. 256, « Μὴ θαμβῆσθε τὸ λοιπόν, ὠ Γαλιλαίοι. / Ἰησοῦς γὰρ ὁ Χριστὸς ὡς ἀνελήφθη /οὕτως καὶ ἐλεύσεται, ὡς αὐτὸν ἐθεάσασθε ἄνω παραγενόμενον./ Σαφῶς γὰρ ἀνελήφθη καὶ οὐχὶ μετετέθη. / Οὐχ ὡς Ἐνὼχ τὸ πρῶτον οὕτως ὁ Χριστός. / Ἐνὼχ γὰρ ἐκεῖνος τῶν ἐπιγείων μετέστη, / οὐχ ἠξιώθη τῶν οὐρανίων, / ἀλλ’ ἐνετέθη σκηναῖς δικαίων / Ἠλίας δὲ ὁ πύρινον ἅρμα ἐπικαθήμενος ἀνῆλθεν ἀλλ’ οὐχ ἔφθασεν τὸν οὐρανόν, ὡς γέγραπται / ἀλλ’ ὡς εἰς τὸν οὐρανόν. Ὁ Θεὸς δὲ τοῦ Ἐνώχ καὶ Θεὸς Ἠλιοῦ ἀνελθὼν εἰς οὐρανοὺς ἐδήλωσεν ὑμῖν… », Θεοφυλάκτου Βουλγαρίας, Εις το κατά Λουκάν, P.G. 123, « Ἠλίας μὲν γὰρ ὡς εἰς Οὐρανόν· ὡσανεὶ γὰρ ἐδόκει εἰς οὐρανὸν ἀναφέρεσθαι ὁ δὲ Σωτὴρ εἰς τὸν οὐρανόν, αὐτὸς πρόδρομος πάντων ἀνελήλυθε μετὰ τῆς ἁγίας σαρκὸς αὐτοῦ, ἐμφανισθῆναι τῷ προσώπῳ τοῦ Θεοῦ καὶ σύνεδρον αὐτὴν ἀποδείξαι τῷ Πατρί ». Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία βλ. Μ. Αθανασίου, Αμφιβαλλόμενα, Λόγος εις την Ανάληψιν του Κυρίου, Β.Ε.Π.Ε.Σ. 36, σελ. 299-300, « Σὺ δέ μοι λοιπόν, ἀγαπητέ, τῆς λέξεως τὴν ἀκρίβειαν σκόπησον, τῆς “ ὡς ”, καὶ μὴ σὲ διαλάθῃ συλλαβῆς Γραφικῆς περιουσία καὶ δύναμις μηδὲ τῇ τῆς λέξεως παραδρομῇ τῷ Δεσπότῃ τὸν οἰκέτην νομίσης ἰσότιμον· Οὐ γὰρ εἰς οὐρανὸν Ἠλίας ἀνέρχεται, οὐδὲ διαδραμῶν τὸ στερέωμα, τοῖς ἐκείσε χωρίοις αὐλίζεται· ἀλλ’ ἄκουσον τί φησὶν ὁ ἀναγῶν· “ Ἐν δὲ τῷ ἀνάγειν Κύριον τὸν Ἠλίαν ὡς εἰς τὸν οὐρανόν ”· Ἰδοὺ μικρὰ λέξις ἔστησε τὸν Ἠλίαν πρὸς τὰ ἄνω φερόμενον· Ἀρκεὶ γὰρ τῷ Προφήτῃ τιμηθήναι τῷ τύπῳ· πρὸ γὰρ τοῦ Δεσπότου τὸν οἰκέτην οὐρανὸς οὐχ ὑποδέχεται· οὐδεὶς γὰρ ἀναβέβηκεν εἰς τὸν Οὐρανόν, εἰμὴ ὁ Υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ὁ ὧν ἐν τῷ Οὐρανῷ· ἐτηρείτο γὰρ τῇ τῷν ἀνθρώπων ἀπαρχῇ διὰ τὸν τῷν ἀνθρώπων Ποιητὴν ὁ Οὐρανός. Οὖτω μὲν οὖν τοῖς περὶ τὸν Ἐνὼχ καὶ Ἠλίαν ὁ Θεὸς ἀγαθῇ ἐλπίδι εὔφρανε τοὺς ἀνθρώπους, δι’ ὧν ἀνθρώποις οὖσι τὸν τοῦ ἀέρος δρόμον ἱππήλατον ἤπλωσε », Επιφανίου Σαλαμίνος, Αμφιβαλλόμενα, Λόγος εις την Ανάληψιν του Κυρίου, Β.Ε.Π.Ε.Σ. 77, σελ. 169, « Καὶ ἀνελήφθη Ἠλίας ἐν συσσεισμῷ ὡς εἰς τὸν Οὐρανόν· τὸ δέ, ὡς εἰς τὸν Οὐρανόν, ἀμφίβολον ἔχει τὴν ἔννοιαν· τὸ δέ, εἰς τὸν Οὐρανόν, τρανὴν δείκνυσι τὴν ἀλήθειαν », Όσιος Ανδρέας ο δια Χριστόν σαλός, ο.π., σελ. 170 και P.G. 111, 817, και Μακαρίου του κωφού, « Εγκώμιον εις τον Προφήτην Ηλίαν », Μ.Σ.Ο.Ε., Μην Ιούλιος, σελ. 385.

19 Γρηγορίου του Παλαμά, Ομιλία ΚΑ΄, Είς την Ανάληψιν του Κυρίου και Θεού και Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού, Ε.Π.Ε. 10, σελ. 24, « Ὥσπερ δὲ ἀναστάσεις πρὸ τῆς τοῦ Κυρίου ἀναστάσεως πολλαὶ γεγόνασι, (εξ), οὕτω καὶ πολλαὶ ἀναλήψεις πρὸ τῆς αὐτοῦ ἀναλήψεως· καὶ Ἰερεμίαν γὰρ τὸν Προφήτην ἀνέλαβε Πνεύμα, καὶ τὸν Ἀββακοὺμ Ἄγγελος, καὶ τὸν Ἐνὼχ ἀνέλαβεν ὁ Θεός· μάλιστα δὲ τῶν ἄλλων ὁ Ἠλίας ἅρματι πυρὸς ἀναληφθεὶς ἀναγέγραπται· ἀλλ’ οὐδ’ οὗτος ὑπερέβη τὴν περίγειον λήξιν, ἀλλ’ οἷόν τις μετάθεσις ἦν ἡ ἑκάστου τοῦτων ἀνάληψις, ἀπὸ γῆς αἴρουσα καὶ τῶν περὶ γῆν οὐκ ἐξάγουσα· καθάπερ καὶ οἱ ἀναστάντες ἐκείνοι πάλιν εἰς τὴν γῆν ὑπέστρεψαν, τελευτήσαντες ἅπαντες ».

20 Ρωμανού, Εις Ηλίαν, ΛΑ΄, σελ. 378-9. Βλ. και Ιωάννου Χρυσοστόμου, Εις τον Προφήτην Ηλίαν, P.G. 56, 586, “ Μετάστηθι ὡς εἰς οὐρανοὺς ὡ Ἠλία, οὐ δύναται πῦρ συνοικεῖν καλάμῳ. Δίδωμί σοι συνοικούντας ἀναμαρτήτους. Μετάστηθι σὺ πρὸς οὐρανόν. Ἐγὼ δὲ ἀμαρτωλοῖς ἐνδημήσω ”. Πρβλ. και Λκ. 9, 54-6.

21 Βλ. και « Μεγαλυνάριον Προφήτου Ηλιού », Μ.Σ.Ο.Ε., Μην Ιούλιος, σελ. 372, « Ζήλῳ οὐρανίῳ πυρποληθεῖς φλέγεις τὴν ἀπάτην ὡς πυρίπνους καὶ ζηλωτής. Ὅθεν ἀνυψώθης ἐν ἅρματι πυρίνῳ ὡ Ἠλιοῦ προφῆτα πρὸς βίον ἄφθαρτον ».

22 Για τον Προφήτη Ηλία ως πρόσωπο των εσχάτων χρόνων βλ. και Ι. Μ. Προφήτου Ηλιού Σερρών, Ο προφήτης Ηλίας, η φλογερά προσωπικότης των αρχαίων και των εσχάτων χρόνων, Αγιοπατερική προσέγγισις, Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 2000, σελ. 263-270.

23 Βλ. Ρωμανού του Μελωδού, Εις Ηλίαν, ΛΒ΄, σελ. 379, « Δεῦρο μέτελθε καὶ κατοίκει ἀναμάρτητα χωρία τῶν φίλων μου ». Βλ. και Κοσμά του Αιτωλού, Διδαχές, Έκδοση Μενούνου, Διδαχή Α΄2, σελ. 86-87, « Διὰ ἡμὰς τοὺς Χριστιανοὺς ἔχει να στείλη ὁ Θεὸς τὸν προφήτην Ἠλίαν διὰ να παραγγείλη καὶ να διδάξη …», Διδαχή Γ΄, σελ. 153, « Ὁ προφήτης Ἠλίας, Χριστιανοί μου, εἶναι ζωντανὸς τόσους χρόνους καὶ ἠξεύρει ὁ Θεὸς ποῦ τὸν ἔχει φυλαγμένον ἕως τὴν σήμερον », και Έκδοση Καντιώτου, Διδαχή Δ΄, σελ. 191, και Διδαχή ΣΤ΄, σελ. 227, « Διαβάζοντας, ἀδελφοί μου, τὴν θείαν καὶ Ἱερὰν Γραφὴν εὐρίσκω ὅτι ὁ προφήτης Ἠλίας εἶναι ζωντανὸς καὶ τὸν ἔχει ὁ Θεὸς χιλιάδες χρόνους καὶ μέλλει να τὸν στείλῃ καὶ τότε θέλει να χαλάσῃ ὁ κόσμος ».

24 Βλ. Β΄ Παραλειπομένων, 21,12 κ.εξ.. Βλ. και Μακαρίου του κωφού, « Εγκώμιον εις τον Προφήτην Ηλίαν », Μ.Σ.Ο.Ε., Μην Ιούλιος, σελ. 387.

25 Κοσμά μοναχού, « Στιχηρόν ιδιόμελον ( τρίτον ) », Εσπερινός 6^ης Αυγούστου, Ακολουθία Μεταμορφώσεως του Κυρίου, Μηναίον Αυγούστου, ο.π., σελ. 66. Βλ. και « Στιχηρόν ιδιόμελον της Λιτής », σελ. 69, « Καὶ προφητῶν τοὺς ἀκραίμονας, Μωυσὴν καὶ Ἠλίαν ἠνέγκατο, ἀναλόγως μαρτυροῦντας αὐτοῦ τὴν Θεότητα, καὶ ὅτι Αὐτός ἐστι τὸ ἀληθινὸν τῆς πατρικῆς οὐσίας ἀπαύγασμα, ὁ κυριεύων ζώντων καὶ νεκρῶν ». Βλ. και « Στιχηρόν προσόμοιον των αίνων », Μηναίον Αυγούστου, ο.π., σελ. 78-9, « Μωσῆς καὶ Ἠλίας δέ, σοί παρειστήκεισαν, νεκρῶν καὶ ζώντων σε Κύριον, δηλοποιοῦντες ». Σ’ ένα άλλο εκκλησιαστικό ύμνο ο Ηλίας παρουσιάζεται σαν να εκπροσωπεί τον ουρανό, σαν να ανήκει σε μια τρίτη κατάσταση. Σαν να υπάρχουν οι νεκροί, οι ζωντανοί και ο Ηλίας, ο οποίος ζει βέβαια, αλλά όχι όπως οι υπόλοιποι άνθρωποι. Βλ. Ιωάννου του Δαμασκηνού, « Τροπάριο ( τρίτο ) όγδοης ωδής του δευτέρου κανόνος της εορτής της Μεταμορφώσεως του Κυρίου », Όρθρος 6^ης Αυγούστου, ο.π., σελ. 77, « Ὡς οὐρανοῦ δεσπόζοντι, καὶ τῆς γῆς βασιλεύοντι, καὶ καταχθονίων τὴν κυρείαν ἔχοντι, Χριστέ σοι παρέστησαν, ἐκ μὲν τῆς γῆς Ἀπόστολοι, ὡς ἐξ οὐρανοῦ δὲ ὁ Θεσβίτης Ἠλίας, Μωσῆς δε ἐκ νεκάδων, μελωδοῦντες συμφώνως: Λαὸς ὑπερυψούτε Χριστὸν εἰς τοὺς αἰῶνας ». Πάντως και σ’ αυτό τον ύμνο ο σύνδεσμος « ὡς » προηγείται του « ἐξ οὐρανοῦ ».

26 Βλ. Όσιος Ανδρέας ο δια Χριστόν σαλός, ο.π., σελ. 170-171, « Ο Ηλίας ακόμη ζει και είναι με το σώμα του αλλά κανείς δεν τον γνωρίζει. Ζη και ο Ενώχ και συναναστρέφεται με πολλούς αλλά κανείς δεν τον αναγνωρίζει. Ζει και ο Ιωάννης ο Θεολόγος. Αρκετοί Άγιοι τους είδαν. Δεν το φανέρωσαν όμως, εξ αιτίας της απιστίας και της περιεργείας των ανθρώπων. Αυτοί οι τρεις θα ζήσουν μέχρι την συντέλεια … » και P.G. 111, 817. Βλ. και Μακαρίου του κωφού, Εγκώμιον εις τον Προφήτην Ηλίαν, ο.π., σελ. 385, « Αλλ’ ο Θεός … άφησε μέν να φανή ότι ανελήφθη εις τον ουρανόν, πλήν εδώ κάτω εις την γην ευρίσκεται ζων μετά του φθαρτού σώματος, αν και ημείς δεν τον βλέπομεν με τους αισθητούς οφθαλμούς, ως ανάξιοι όντες της τοιαύτης θεωρίας… ».

27 Βλ. Νεκταρίου Ζιόμπολα, Ο « Μεσσίας » έρχεται και ο Ηλίας έρχεται, Αθήνα 2002, σελ. 89-91.

28 Βλ. « Συναξάριον 7^ης Ιουλίου », Μ.Σ.Ο.Ε., Μην Ιούλιος, Αθήνα 1976, Ε΄ Έκδοση, σελ. 108, « Διὰ τοῦτο ἠξιώθη να ὁδηγηθῇ νύκτωρ ὑπὸ στύλου πυρὸς παρὰ τοῦ Προφήτου Ἠλιοῦ, τοῦ ὁποίου ἦτο μιμητὴς καὶ ἀκόλουθος, καὶ διὰ τῆς ὁδηγίας ἐκείνου ἀνῆλθεν ἐπί τινος ὄρους, Μαλεοῦ ὀνομαζομένου ».

29 Βλ. π.χ. Αθηνάς Μανωλάγκα Λουλουδάκη, Ο βίος το ιστορικό της Ιεράς Μονής (Κοσκινού Ρόδου ) και τα θαύματα του Προφήτη Ηλία του Θεσβίτου, ο.π., σελ. 34-59. Δεν είναι άσκοπο να σημειωθούν και τα εξής: Η περιοχή της Μονής του Αγίου Γεωργίου του Χοζεβά είναι η περιοχή του χειμάρρου, όπου είχε καταφύγει ο Προφήτης Ηλίας κατά τη διάρκεια της ξηρασίας των τριάμισυ ετών. Εκεί, μέσα στο μοναστήρι, υπάρχει και ένα σπήλαιο, στο οποίο, σύμφωνα με την παράδοση, διέμενε ο Προφήτης. Απέναντι απ’ αυτό το σπήλαιο, υπάρχουν πολλά άλλα σπήλαια, σε απόκρημνα μέρη, τα οποία παλαιότερα κατοικούνταν από ερημίτες αλλά, σήμερα, είναι έρημα και η πρόσβαση σε αυτά είναι από δυσχερέστατη έως αδύνατη. Αγιοταφίτες μοναχοί και προσκυνητές βεβαιώνουν πως τη νύχτα της εορτής του Προφήτη Ηλία, συχνά, βλέπουν φωτισμένο κάποιο απ’ αυτά τα σπήλαια· και ερμηνεύουν το γεγονός ως μαρτυρία παρουσίας του Προφήτη.

30 Κοσμά του Ινδικοπλεύστου, Χριστιανική τοπογραφία, 5, P.G. 88, 260. Παρακάτω, σημειώνεται: « Μέγα γὰρ θαύμα τὸ τοῦτον ὁρᾶν, ἄνθρωπον ἐν ἅρματι πυρίνῳ ἡνιοχούντα καὶ τὸν οὐρανὸν διατρέχοντα. Βαβαί, φιλανθρωπίᾳ τοῦ τιμήσαντος ». Ο Κοσμάς ο ινδικοπλεύστης υπήρξε συγγραφεύς του 6^ου αιώνος. Η χριστιανική τοπογραφία του περιέχει πλήθος πληροφοριών τοπογραφικών, θεολογικών και άλλων.

31 Βλέπε π.χ. στο άρθρο της Θ.Η.Ε. για τον προφήτη Ηλία, Θ.Η.Ε., τ. 6, λήμμα « Ηλίας », σελ. 22. Για την αμφισβήτηση από ξένους ερευνητές βλ. Νεκταρίου Ζιόμπολα, Ο Μεσσίας έρχεται και ο Ηλίας έρχεται, ο.π., σελ. 19-71.

32 Βλ. Παναγοπούλου Δημητρίου, Ηλίας, ο δεύτερος Πρόδρομος της Παρουσίας Χριστού, Εκδόσεις Νεκτάριος Παναγόπουλος, σελ. 6-10.

33 Βλ. Νικοδήμου Αγιορείτου, Εις την Α΄ Θεσσαλονικείς, Εκδόσεις Ορθόδοξος Κυψέλη, Θεσσαλονίκη 1990, σελ. 75-77.

34 Μρ. 9,11-13. Βλ. και Μθ. 17,12 και 11,14.

35 Λκ. 1,17.

36 Βλ. Ιωάννου Χρυσοστόμου, Εις το κατά Ματθαίον, Ομιλία ΝΖ΄, Α΄, P.G. 58, 559, « Ὅτι Ἠλίας μὲν ἔρχεται τότε πρὸ τῆς δευτέρας μου παρουσίας, καὶ νῦν δὲ ἐλήλυθεν Ἠλίας, τὸν Ἰωάννην οὕτω καλῶν. Οὗτος ἦλθεν Ἠλίας. Εἰ δὲ τὸν Θεσβίτην ζητοίης, ἔρχεται… Ἐπειδὴ γὰρ τὸν Ἰωάννην Ἠλίαν ἐκάλεσε ὁ Χριστὸς διὰ τὴν κοινωνίαν τῆς διακονίας ἵνα μὴ νομίσης τοῦτο καὶ παρὰ τοῦ Προφήτου λέγεσθαι νῦν, προσέθηκεν αὐτοῦ καὶ τὴν πατρίδα εἰπών· “ τὸν Θεσβίτην ”, Ἰωάννης δὲ Θεσβίτης οὐκ ἦν… Οἱ προφήται ἑκατέρας μέμνηνται, τῆς μὲντοι μιᾶς, τῆς δευτέρας, πρόδρομον λέγουσι τὸν Ἠλίαν ἔσεσθαι, τῆς μὲν γὰρ προτέρας ἐγένετο ὁ Ἰωάννης ὅν καὶ Ἠλίαν ὁ Χριστὸς ἐκάλει, οὐκ ἐπειδὴ Ἠλίας ἦν, ἀλλ’ ἐπειδὴ τὴν διακονίαν ἐπλήρου τὴν ἐκείνου. Ὥσπερ γὰρ ἐκεῖνος πρόδρομος ἔσται τῆς δευτέρας παρουσίας, οὕτω καὶ οὗτος τῆς προτέρας ἐγένετο… ». Βλ. και τις επόμενες παραπομπές αυτής της ενότητας.

37 Ιω. 1,19-28.

38 Ιω. 1,23.

39 Βλ. Ιουστίνου, Διάλογος προς Τρύφωνα, 49, P.G. 6, 581-4 και Ε.Π.Ε. Απολογητές 1, σελ. 394 και 396-8, « Οὐχὶ Ἠλίαν φησὶν ὁ λόγος διὰ Ζαχαρίου ἐλεύσεσθαι “ πρὸ τῆς ἡμέρας τῆς μεγάλης καὶ ἐπιφανοῦς ”; Μάλιστα… Ἐὰν οὖν ὁ λόγος ἀναγκάζῃ ὁμολογεῖν ὅτι δύο παρουσίαι τοῦ Χριστοῦ προεφητεύοντο γενησόμεναι, μίαν μὲν ἐν ᾗ παθητὸς καὶ ἄτιμος καὶ ἀειδὴς φανήσεται, ἡ δὲ ἑτέρα, ἐν ᾗ καὶ ἔνδοξος καὶ κριτὴς ἁπάντων ἐλεύσεται, ὡς καὶ ἐν πολλοῖς τοῖς προλελεγμένοις ἀποδέδεικται, οὐχὶ τῆς φοβερᾶς καὶ μεγάλης ἡμέρας τοῦτ’ ἔστι τῆς δευτέρας παρουσίας αὐτοῦ, πρόοδον γενήσεσθαι τὸν Ἠλίαν νοήσομεν τὸν λόγον τοῦ Θεοῦ κεκηρυχέναι; Μάλιστα ἀπεκρίνατο… Ὡς οὖν, φημί, ἔτι ὄντος τότε ἐν ἀνθρώποις τοῦ Μωϋσέως, μετέθηκεν ἐπὶ τὸν Ἰησοῦν ὁ Θεὸς ἀπὸ τοῦ Μωϋσέως πνεύματος, οὕτω καὶ ἀπὸ τοῦ Ἠλίου ἐπὶ τὸν Ἰωάννην ἐλθεῖν ὁ Θεὸς δυνατὸς ἦν ποιῆσαι, ἵνα, ὥσπερ ὁ Χριστὸς τῇ πρώτῃ παρουσίᾳ ἄδοξος ἐφάνη, οὕτω καὶ τοῦ Πνεύματος τοῦ ἐν Ἠλία πάντοτε καθαρεύοντος, τοῦ Χριστοῦ ἄδοξος ἡ πρώτη παρουσία νοῃθῇ », Ιππολύτου, Περί Χριστού και Αντιχρίστου, σελ. XLIV-XLV, σελ. 211-2, Κυρίλλου Ιεροσολύμων, Κατήχησις ΙΕ΄, Α-Γ΄, P.G. 33, 825-828 και Ε.Π.Ε. 2, σελ. 120-6, Ιερωνύμου, Εις το κατά Ματθαίον, Βιβλίον Β΄, 11,14-15, σελ. 132-133, Βιβλίον Γ΄, 17,10-12, σελ. 201 και Επιστολή εις Αλγασίαν, 1, P.L. 22, 1009-1010, Ρωμανού, Εις την Β΄ Παρουσίαν, Δ΄, σελ. 267-8, Γρηγορίου του Μεγάλου, Ομιλία Δ΄ ( Ιω. 1,16-27 ), « όπως ο Ηλίας είναι ο Πρόδρομος της Β΄ έλευσης του Κυρίου, έτσι και ο Ιωάννης ήταν ο Πρόδρομος της πρώτης. Όπως ο Ηλίας θα έρθει ως ο πρόδρομος του Κριτού, έτσι και ο Ιωάννης ήταν ο πρόδρομος του Λυτρωτή. Ο Ιωάννης τότε ήταν Ηλίας στο πνεύμα. Δεν ήταν Ηλίας στο πρόσωπο ». Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία βλ. Περί Συντελείας, ΧΧΙ, σελ. 283, « Ἡ μὲν πρώτη αὐτοῦ παρουσία Ἰωάννην τὸν Βαπτιστὴν εἴχε πρόδρομον, ἡ δὲ Δευτέρα αὐτοῦ, ἐν ᾗ μέλλει ἔρχεσθαι ἐν δόξῃ, Ἐνὼχ καὶ Ἠλίαν καὶ Ἰωάννην τὸν Θεολόγον ἀναδείξει », και Αρέθα, Ε.Α., Λ΄, σελ. 339, « Ἀλλ’ ἐπειδὴ πολλὴν εἶχεν ὁμοιότητα καὶ ἡ πρώτη τοῦ Κυρίου παρουσία πρὸς τὴν ἐσχάτην, τὰ πρὸς ἐπιστροφὴν τῶν πλανωμένων διοικουμένη ὑπὸ ὁμοίῳ τὴν δίαιταν ἀνδρὶ τῷ Θεσβίτῃ. Διὰ τοῦτο, ὡς μὴ τῆς κυρίας ἐφεστώσης, ὁμοίας δέ, ἐπ’ ἐκείνοις τὴν καταδοχὴν τίθησιν. Εὐγνωμονοῦσιν γὰρ οὐδὲν τὸ διάφορον τῆς χρείας τῆς παρουσίας, εἰ μὴ χρόνου. Τῆς γὰρ ἐπιστροφῆς ταύτης οὐδὲν πρὸς ἐκεῖνο τὸ διαλλᾶτον ».

40 Μθ. 11,14. Βλ. και Μθ. 17,13. Πρβλ. και Λκ. 1,17, « Καὶ αὐτὸς προελεύσεται ἐνώπιον αὐτοῦ ἐν πνεύματι καὶ δυνάμει Ἠλίου, ἐπιστρέψαι καρδίας Πατέρων ἐπὶ τέκνα καὶ ἀπειθεὶς ἐν φρονήσει δικαίων, ἐτοιμάσαι κυρίῳ λαὸν κατεσκευασμένον ». Βλ. και Ιουστίνου, Διάλογος προς Τρύφωνα, 49, Ε.Π.Ε., Απολογητές 1, σελ. 394, Ιωάννου Χρυσοστόμου, Εις την Β΄ προς Θεσσαλονικείς, Ομιλία Α΄, Α΄, P.G. 62, 469 και Ε.Π.Ε. 23, σελ. 12 και Ρωμανού, Εις την Β΄ Παρουσίαν, Δ΄, σελ. 268. Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία βλ. Οικουμενίου, Ε.Α., VI, σελ. 163, και Αρέθα, Ε.Α., Λ΄, σελ. 339.

41 Ιερωνύμου, Εις το κατά Ματθαίον, Βιβλίον Β΄, 11,14-15, σελ. 132.

42 Φωτίου Κωνσταντινουπόλεως, Εις το κατά Ματθαίον, ΙΖ΄, Matthaus-kommentare aus der griechischen kirche, Berlin 1957, σελ. 72.

43 Βλ. Ιωάννου Χρυσοστόμου, Εις την Β΄ προς Θεσσαλονικείς, Ομιλία Δ΄, Β΄, P.G. 62, 488, « Πῶς οὖν “ ἐν δυνάμει καὶ πνεύματι Ἠλιοῦ; ” Τουτέστι, τὴν αὐτὴν ἀναλήψεται διακονίαν. Καθάπερ οὗτος πρόδρομος τῆς προτέρας παρουσίας, οὕτω κακεῖνος πρόδρομος τῆς δευτέρας καὶ ἐνδόξου αὐτοῦ παρουσίας, καὶ εἰς τοῦτο φυλάττεται » και Αυγουστίνου Ιππώνος, Εις το κατά Ιωάννην, ΙV, NPNF, Series II, vol. VII, σελ. 26-29.

44 Βλ. Μθ. 17,11, « Καὶ ἐπηρώτησαν αὐτὸν οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ λέγοντες. Τί οὖν οἱ γραμματεῖς λέγουσιν ὅτι Ἠλίαν δεῖ ἐλθεῖν πρῶτον; ».

45 Ιουστίνου, Διάλογος προς Τρύφωνα, 49, Ε.Π.Ε. Απολογητές 1, σελ. 394, « Καὶ γὰρ πάντες ἡμεῖς τὸν Χριστὸν ἄνθρωπον ἐξ ἀνθρώπων προσδοκῶμεν γενήσεσθαι, καὶ τὸν Ἠλίαν χρῖσαι αὐτὸν ἐλθόντα. Ἐὰν δὲ οὗτος φαίνηται ὤν ὁ Χριστός, ἄνθρωπον μὲν ἐξ ἀνθρώπων γενόμενον ἐκ παντὸς ἐπίστασθαι δεῖ. Ἐκ δὲ τοῦ μηδὲ Ἠλίαν ἐληλυθέναι οὐδὲ τοῦτον ἀποφαίνομαι εἶναι ». Το ίδιο επιχείρημα αναφέρεται και στο διάλογο του Αυτοκράτορα Ιωάννου ΣΤ΄ του Καντακουζηνού με τον Ιουδαίο Ξένο. Βλ. Ιωάννου ΣΤ΄ του Καντακουζηνού, Κατά Ιουδαίων, Λόγος Η΄, σελ. 212, « Ξένος… οὐδὲ γὰρ Ἠλίας ἦλθεν, ὅν φασιν αὐτὸν γεννηθέντα χρῖσαι » . Βλ. και Γεωργίου Φραντζή, Χρονικόν Μέγα, Β΄, ΙΒ΄, P.G. 156, 779, « Ξένος… Πῶς ἤδη τὸν Μεσσίαν ἐληλυθέναι φατέ, τὸν Θεσβίτην μὴ ἥκοντα κατὰ τὰς τῶν προφητῶν ῥήσεις; ». Αξίζει να σημειωθεί πως το πρόσωπο του Προφήτη Ηλία κατέχει κεντρική θέση και στην Ιουδαϊκή παράδοση. Οι σημερινοί Εβραίοι ακόμη περιμένουν τήν έλευσή του. Και κάθε Πάσχα, στο παραδοσιακό γεύμα που ετοιμάζεται, μένει μια κενή θέση στο τραπέζι, ετοιμασμένη ειδικά για τον Προφήτη Ηλία, σε περίπτωση που θελήσει να επιστρέψει απ’ τον Ουρανό και να ευλογήσει το τραπέζι τους με την παρουσία του. Μετά το γεύμα, ακολουθεί προσευχή και στη συνέχεια ζητείται από ένα μέλος της οικογένειας να μεταβεί στην πόρτα, να την ανοίξει και να δει αν ο προφήτης Ηλίας έρχεται.

46 Βλ. Hal Lindsay, The late great planet earth, Zondorvan Publications, 1971, σελ. 20-23.